De rechtbank Amsterdam startte dit jaar met een unieke pilot, te weten ‘Gericht-op-Oplossing’, oftewel GOO. Bij GOO begeleidt de rechter partijen op actieve wijze naar een eventuele oplossing. Zaken van de sectoren familie, handel en kanton komen in aanmerking voor deelname. De achterliggende gedachte van deze nieuwe vorm van zaaksbehandeling is het bereiken van een duurzame oplossing.
Tekst: Lara Smeets & Yvette Kouwenberg
Hoewel de rechters in gewone procedures ook steeds meer afstand lijken te nemen van de ‘lijdende’ rol die de zittende magistratuur van oorspong is toebedeeld, is de houding van een rechter ter zitting binnen de setting van GOO nóg pro-actiever. Vanwege deze andere rol selecteerde de rechtbank Amsterdam al in 2014 ter voorbereiding een aantal rechters voor de behandeling van de zogenoemde GOO-zaken. Om de rechters voor de pilot voldoende te equiperen kregen zij een speciaal op dit project toegesneden opleiding in alternatieve geschillenbeslechting.
Rechtbank Amsterdam. (Foto: Joris van Bennekom).
Na de voorbereiding ging de pilot in het tweede kwartaal van dit jaar echt van start. De eerste zaken volgens de GOO-methode hebben inmiddels plaatsgevonden. Partijen kunnen kiezen om hun zaak volgens de GOO-methode te laten behandelen. Zij kunnen de rechtbank daar om verzoeken. Daarnaast gaat de rechtbank ook zelf na of er zaken op de rol staan die zich lenen voor een GOO-behandeling. Als dat zo is, worden partijen schriftelijk op die mogelijkheid gewezen en gevraagd of ze interesse hebben in deelname.
Hoe werkt het?
Op de zitting zal de rechter eerst aan partijen uitleggen hoe de zitting zal verlopen. Vervolgens krijgen de advocaten van beide partijen de gelegenheid om hun standpunten nader toe te lichten. Zij kunnen daarbij gebruik maken van een pleitnotitie, indien gewenst. Tot zover wordt het reguliere regime gevolgd. Na de uitwisseling van standpunten zal de rechter het woord nemen en partijen zelf aanspreken. Vanaf dit moment gaat het dieper dan de zaak in rechte. Er wordt gevraagd naar wat belangrijk is voor partijen, wat hun belangen zijn en welke uitkomst voor hen juist wel of niet wenselijk is.
De griffier brengt de wederzijdse zorgpunten en belangen van partijen op een whiteboard in kaart. De nadruk ligt bij deze inventarisatie niet op het juridische deel, maar juist op het emotionele. Er wordt meer doorgevraagd naar de onderliggende belangen. Soms kan de behoefte om het woord ‘sorry’ te horen dermate sterk zijn, dat zodra in die behoefte is voorzien, er naar een oplossing kan worden toegewerkt, waar die bereidheid eerder principieel ontbrak. Zodra de behoeften en belangen van beide partijen in kaart zijn gebracht is er ruimte voor onderhandeling. De rechter kan deze onderhandeling ter zitting begeleiden, maar in principe gaan partijen de gang op. Hierdoor wordt de vertrouwelijkheid van het voeren van vrije onderhandelingen gewaarborgd, zonder dat de procespositie hierdoor dreigt te veranderen.
‘Open eindjes’
De GOO-aanpak ter zitting kan niet gelijk worden gesteld aan mediation. De rol van de rechter is wezenlijk anders beoogd dan die van een mediator. In beide aanpakken wordt weliswaar onder begeleiding van een derde gezocht naar een onderling vergelijk, maar de rechter kan en zal, anders dan de mediator, de knoop doorhakken indien partijen onverhoopt niet tot een vergelijk komen. De rechter kan daarnaast gebruik maken van het geven van een voorlopig oordeel om bij partijen een opening voor een regeling te creëren wanneer een impasse dreigt. De rechter zal hierin veelal wel gebruik maken van ‘open eindjes’, zodat zij niet tussentijds al een eind aan de onderhandeling maakt.
Praktijkervaringen
Inmiddels zijn er ongeveer 10 zaken volgens de GOO-methode behandeld. De zaken die tot nu toe op zitting zijn geweest betroffen onder meer boedelverdelingen, burengeschillen, geschillen tussen familieleden en een zakelijke samenwerking. Een rondgang bij een aantal advocaten die ervaring hebben met GOO wijst uit dat de eerste indrukken redelijk positief zijn.
Een positief aspect is dat er ruimschoots tijd wordt ingepland voor een GOO-behandeling. Hierdoor wordt de ‘slaagkans’ van de zitting vergroot. Zittingen van 3 à 4 uur zijn niet ongebruikelijk. Partijen kunnen hierdoor zonder hinder van tijdsdruk hun verhaal kwijt en voelen zich echt gehoord. Dit doet iets met partijen, hetgeen positief wordt ervaren. De keerzijde van deze lange zittingen is dat partijen moe worden en het gevoel ‘ik wil er gewoon van af zijn’ een rol krijgt in de inschikkelijkheid die zij opeens kunnen vertonen. De toekomst zal dus moeten uitwijzen of de acceptatie van het eindresultaat bij de GOO-methode groter is dan na een reguliere zitting. Is het resultaat echt naar tevredenheid of zijn partijen alleen van het geschil af?
Een ander positief aspect van GOO is dat de verstandhouding tussen partijen in sommige gevallen weer wordt genivelleerd. Het komt voor dat de impasse voorafgaand aan de GOO-zitting zo groot is dat partijen buiten rechte geen enkele mogelijkheid meer zien met elkaar te overleggen, ook niet middels een viergesprek met de advocaten erbij of bij een mediator. Het vertrouwen dat dan ontbreekt buiten de rechtszaal kan soms worden hersteld door ‘het instituut rechter’.
Open sfeer
Het gebruik maken van de status om boven partijen – in plaats van naast partijen – te staan en hen de dialoog met elkaar aan te laten gaan, kan voor partijen aanleiding zijn om verder dan de eigen belangen te kijken.
Aangezien er ter zitting een hele open sfeer wordt gecreëerd kan er ook makkelijker gebruik gemaakt worden van de rechter als begeleider in de onderhandeling. Mochten partijen merken dat de sfeer op de gang anders is dan in de zittingzaal waardoor er geen oplossing wordt bereikt, kan de rechter als onafhankelijke gesprekspartner worden ingeschakeld. Deze stap voelt anders dan bij een reguliere zitting, meer natuurlijk.
Kortom: GOO kan een echte meerwaarde zijn, mits partijen daadwerkelijk bereid zijn tot een oplossing te komen. De ervaringen tot nu toe zijn overwegend positief. Volgend jaar wordt de pilot geëvalueerd en gekeken of GOO wordt voorgezet. Ook zal gekeken worden of andere rechtbanken geïnteresseerd zijn in deze aanpak.