Geen advocatenserie dit keer, maar een film over een politieonderzoek naar een moord: In the Heat of the Night. Onlangs overleed acteur Sidney Poitier. In deze film uit 1967 schittert hij als zwarte rechercheur die tegen zijn zin in Mississippi wordt toegevoegd aan een politieteam dat de moord op een witte industrieel onderzoekt, en daarbij te maken krijgt met ernstige raciale vooroordelen.

Tekst: Martin van Duijn

In het plaatsje Sparta, Mississippi stopt een trein. Er stapt een zwarte man uit, gekleed in een onberispelijk kostuum. We hebben het hier over het conservatieve zuiden van de VS, waar zeker in de jaren zestig racisme en apartheid nog steeds het dagelijkse leven bepaalde, hoewel rassensegregatie officieel sinds 1964 met de inwerkingtreding van de Civil Rights Act was verboden. Het lokale politiekorps was juist geconfronteerd met een moord op een witte rijke industrieel, die in het plaatsje een nieuwe fabriek laat bouwen. Het was duidelijk, de zwarte man op het station had een goed gevulde portemonnee en moest alleen daarom al de dader zijn en werd gearresteerd. Maar het was Virgil Tibbs, rechercheur op de afdeling moordzaken van de Philadelphia Metropolitan Police, wachtend op een overstap op een volgende trein.

Zo begint de film In The Heat of the Night van Norman Jewison uit 1967. De film is wellicht wel het magnus opus van acteur Sidney Poitier, die in januari van dit jaar op 94-jarige leeftijd overleed. De film kreeg in 1968 een Oscar voor de beste film. Ook mede-hoofdrolspeler Rod Steiger, die de rol van politiechef Gillespie speelt, mocht zo’n beeldje in ontvangst nemen. De film kreeg tussen 1988 en 1995 een vervolg als tv-serie, maar wel met andere acteurs. De rol van Gillespie werd daarin vertolkt door Carroll O’Connor, bekend van de racistische Archie Bunker uit de tv-serie All in the Family.

Verhoor zonder advocaat

In the Heat of the Night gaat overigens niet over advocaten, maar tekent de manier waarop de lokale en vooral witte politie in de jaren zestig van de vorige eeuw in het zuiden van de Verenigde Staten aan opsporing deed. Het laat het gemak zien waarmee niet alleen onschuldige zwarte personen, maar ook witte inwoners uit de lagere sociale klassen als verdachte konden worden bestempeld – zonder dat er een advocaat bij het verhoor te pas kwam.

Inspector Virgil Tibbs en chief Gillespie, gespeeld door respectievelijk Sidney Poitier en Rod Steiger. (screenshot)

De chef van Tibbs in Philadelphia adviseert Gillespie om Tibbs op de moordzaak te zetten, omdat het korps van Sparta niet beschikt over de expertise op dat gebied. En ook omdat de weduwe van het slachtoffer geen enkel vertrouwen heeft in de kwaliteiten van het lokale politiekorps, maar wel onder de indruk is van Tibbs, moet Gillespie aan Tibbs vragen om te helpen bij het onderzoek. Tibbs gaat daar met grote tegenzin mee akkoord. Hoewel de chef Virgil Tibbs nog wel het voordeel van de twijfel wil geven, zijn het vooral de andere mensen van het politiekorps die de zwarte rechercheur uit Philadelphia met minachting bejegenen. “How do they call you up there, boy?”, waarop Tibbs een van de bekendste zinnen uit de filmgeschiedenis spreekt: “They call me Mr. Tibbs.” Tibbs weet uiteindelijk door een scherpe analyse van het beschikbare feiten en een reconstructie van de gebeurtenissen op de avond dat het lichaam van de industrieel werd gevonden een verdachte aan te wijzen. De barman van een lokaal café had de industrieel vermoord om hem te beroven van een paar honderd dollar, die hij nodig had om de abortus te bekostigen van zijn 16-jarige vriendin.

Broeierig

In de broeierige zomer zoals die in het zuiden van de VS verstikkend kunnen zijn – en dan spreek ik uit ervaring – moet Tibbs zich veel racistische vijandigheid laten welgevallen. Hoewel de plot niet is gebaseerd op een waargebeurd verhaal, tekent het waarschijnlijk wel de sfeer in kleine gemeenschappen in staten als Mississippi. Wat wij nu institutioneel racisme noemen kan in die jaren in veel plaatsen en bij veel politiekorpsen normaal zijn geweest. Wanneer verdachten worden ondervraagd, zien we in deze film dat zij niet door een advocaat worden bijgestaan. Maar wellicht was dat gebruikelijk in een uitgestrekt plattelandsgebied, waar advocaten niet voor het oprapen lagen.

In the Heat of the Night is tegen betaling te zien op Youtube. Amazon Prime en HBO Max hebben de film ook in het programma – maar ik kan niet zeggen of deze streamingdiensten de film ook in Nederland aanbieden. De film is verder ook gewoon op dvd verkrijgbaar. Een absolute aanrader als je de sfeer van het politieonderzoek op het platteland van de Verenigde Staten in de jaren zestig wilt proeven. Dat thema is later in 1988 verder uitgewerkt in de film Mississippi Burning, die wel op waargebeurde feiten uit 1964 is gebaseerd. Persoonlijk zou ik er de voorkeur aan hebben gegeven als In the Heat of the Night in zwart-wit was opgenomen, maar dat gebeurde vrijwel niet meer in 1967 – dat zou een mooie metafoor zijn geweest voor de raciale tegenstellingen in Sparta, Mississippi.