Donderdag 19 mei 2022 was de Posthoornkerk in Amsterdam het decor voor het seminar Environmental Justice and the Work of Environmental Lawyers. Het seminar was georganiseerd door de Amsterdamse Orde van Advocaten samen met Lawyers for Lawyers. Het is de bedoeling van de Amsterdamse Orde om elk jaar een human rights seminar te organiseren, maar door corona is dat de afgelopen jaren niet steeds gelukt. Dit was het derde human rights seminar in dat kader.

Door Diederik Palstra

Het seminar werd geopend door E.J. Henrichs, de deken van de Orde, die nog eens memoreerde hoe belangrijk het is om aandacht te blijven besteden aan mensenrechten – zeker in het licht van de recente gebeurtenissen in Oekraïne. Na de inleiding door de deken volgde een vooraf opgenomen toespraak van Valentyn Gvozdiy, de vice-president van de Orde van Advocaten van Oekraïne.

Oekraïne

Gvozdiy zette in zijn toespraak uiteen hoe dramatisch de situatie in Oekraïne is. Zo waren door de oorlog elf rechtbanken volledig verwoest. Hij signaleerde daarnaast dat door de oorlog het Oekraïnse parlement wetten aan heeft genomen die op gespannen voet staan met de grondwet en met mensenrechten, zoals het recht op een eerlijk proces. De Oekraïnse Orde van Advocaten zet zich dan ook in voor het bewaken van de rule of law en gaat daarover het gesprek aan met het parlement en de krijgsmacht. Zo werden er door Oekraïnse Orde van Advocaten richtlijnen opgesteld voor de behandeling van krijgsgevangenen. De toespraak van Valentyn Gvozdiy was uitermate indringend.

Verenigde Naties

Vervolgens gingen we terug naar het milieurecht en kregen we een korte eveneens vooraf opgenomen toespraak van de Canadese advocaat David R. Boyd, de UN Special Rapporteur on human rights and the environment. Hij wees ons er op hoe dramatisch het is gesteld met het milieu in de wereld en dat we ons moeten blijven inzetten voor een verbetering daarvan. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties voorziet al in een recht op leven (Artikel 3) en een recht op gezondheid (artikel 25). Op 8 oktober 2021 heeft de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties echter ook voor het eerst erkend dat een recht op “a clean, healthy, and sustainable environment” een mensenrecht is. Boyd gaf aan dat wij ons als advocaten hiervoor kunnen inzetten door onder meer ‘strategic litigation’,  ‘law reform activism’, ‘pro bono legal support’ en ‘pro bono legal advice’.

Uitdagingen

Na deze twee vooraf opgenomen toespraken, volgde een interactieve live sessie tussen Daphina Misiedjan en dr. Channa Samkalden. Daphina Misiedjan is juriste en onderzoekster bij de Erasmus Universiteit Rotterdam en was de moderator van het seminar. Dr. Channa Samkalden is advocate bij Prakken d’Oliveira en gespecialiseerd in aansprakelijkheid voor mensenrechtenschendingen. Zij won op 29 januari 2021 een zaak tegen Shell bij het Gerechtshof Den Haag waarin het olieconcern aansprakelijk werd gehouden voor olielekkages in Nigeria.

Foto: Joris Louwes

Dit was een belangrijke overwinning. Maar omdat de zaak dertien jaar duurde, heeft helaas geen van de vier Nigeriaanse boeren die de zaak aanspanden de afloop nog mogen meemaken. Uitdagingen in dit soort zaken zijn volgens dr. Samkalden:

  • financiering vinden voor de rechtszaak (de aangeklaagde bedrijven hebben vaak diepe zakken en milieuorganisaties en gedupeerden meestal niet);
  • betaalbare experts vinden die niet voor Shell werken;
  • gebrek aan informatie en transparantie;
  • het procederen over buitenlands recht in een procedure voor een Nederlandse rechter;
  • het recht zoeken in eigen land voor de eigen rechter.

Oeganda

Na de pauze werd via een videoverbinding overgeschakeld naar Oeganda voor een gesprek met advocaat Dickens Kamugisha. Hij vertelde over de uitdagingen waarvoor men daar wordt gesteld met betrekking to de bescherming van de natuur. In de eerste plaats is dat het mobiliseren van de lokale bevolking. Tachtig procent van de bevolking in Oeganda leeft als landbouwer of als visser van de natuur. Zij worden dan ook rechtstreeks in hun bestaan bedreigd wanneer er milieuvervuiling optreedt. De meesten van hen kunnen echter niet lezen of schrijven en weten niet dat ze rechten hebben of hoe ze hun recht kunnen halen. De belangrijkste taak van de advocaten in Oeganda is dan ook om hen voor te lichten over hun rechten, uitleggen hoe een juridische procedure werkt en hoe zij invloed kunnen uitoefenen op het Oegandese parlement. Daarnaast vormt het financieren van dit werk een probleem. Er zal pro bono moeten worden gewerkt, want deze mensen hebben geen geld om een advocaat te betalen of er zal extern financiering aangetrokken moeten worden.

Foto: Joris Louwes

Een concreet probleem in Oeganda is momenteel de East African Crude Oil Pipeline (EACOP). Deze 144 kilometer lange oliepijplijn wordt door een nationaal park aangelegd en bedreigt de biodiversiteit en de rivier de Nijl. Ook wordt er voor de pijplijn land onteigend zonder dat er daarvoor een adequate vergoeding wordt betaald. Als er hierover wordt geprocedeerd, weigert de rechter vaak de behandeling omdat het een ‘politieke zaak’ is. Ook is er veel intimidatie, wat een afschrikwekkend effect heeft. Kamugish zelf is ook voor zijn werk door de politie opgepakt en een aantal dagen vastgehouden. Het werk  blijft gevaarlijk. Er is momenteel een internationale actie gaande tegen deze pijpleiding (https://www.stopeacop.net/home). Volgens Dickens Kamugisha zouden Nederlandse advocaten kunnen helpen door pro bono juridisch advies en juridische bijstand te verlenen en als amicus curiae op te treden in Oegandese rechtszaken.

Maleisië

Vervolgens gingen we naar een live interview door Daphina Misiedjan met advocaat Charles Hector Fernandez uit Maleisië, die in persoon aanwezig was in Amsterdam. Fernandez is een vooraanstaande Maleisische mensenrechtenadvocaat en activist. Hij vertelde over de Walk for Justice die de Maleisische Orde van Advocaten organiseerde in 2007. Ook vertelde hij aan de wieg te hebben gestaan van het Legal Aid programma van de Maleisische orde van advocaten. Naar zijn zeggen verschaft dit programma inmiddels jaarlijks aan 100.000 mensen kosteloos juridische bijstand. Hij vertelde verder dat momenteel één van de grote problemen in het Maleisische rechtsstelsel het misdrijf ‘contempt of court’ is. Dit wordt gebruikt om tegenstanders van het regime de mond te snoeren. Voor dit misdrijf bestaat in Maleisië geen wettelijke basis en het wordt volledig aan de discretie van de Maleisische rechter overgelaten.

Foto: Joris Louwes

Fermandez vertelde dat hij zelf ook had meegemaakt hoe daarmee geïntimideerd kan worden. Hij had namens acht dorpsbewoners een brief geschreven waarin hij protesteerde tegen het verlenen van een vergunning voor het kappen van bossen in de buurt van hun dorp. Dit leidde ertoe dat een procedure tegen hem gestart werd voor contempt of court vanwege deze brief, zodat hij verder geen actie zou ondernemen tegen de bedrijven die de kapvergunning hadden gekregen. Op de dag van de zitting werd de beschuldiging gelukkig ingetrokken door de wederpartijen. Anders had het tot een gevangenisstraf kunnen leiden.

Na het interview met Fernandez werd het seminar afgesloten door de zeer kundige en bevlogen Daphina Misiedjan en werd iedereen bedankt voor hun medewerking. Het was al met al een zeer interessant en inspirerend seminar met een aantal indringende verhalen van advocaten die aan de frontlinie strijden voor mensenrechten en het behoud van de natuur. We kijken uit naar het volgende mensenrechten seminar volgend jaar.