Het uitstekend georganiseerde en interessante Justitia seminar van 12 mei 2023 had als titel ‘Extreem?’. De Justitia-commissies weten altijd een actueel onderwerp te kiezen en vaak met een vooruitziende blik. Die reputatie hebben zij dit jaar met het onderwerp ‘extreem’ zeker waargemaakt.
Wij leven in extreme tijden. Het weer is extreem als gevolg van klimaatverandering. Extreem is dat er nog steeds een oorlog gaande is op Europees grondgebied, dat er in democratieën parlementsgebouwen worden bestormd en dat hervormingen worden doorgevoerd die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aantasten. Ook meningen zijn extreem geworden, de toenemende polarisatie in de samenleving is verontrustend.
Het extreme heeft ook onze beroepsgroep bereikt. Het Lawyers for Lawyers seminar van 11 mei jl. ging over de gevaren voor de vertrouwelijkheid tussen advocaat en cliënt in het digitale tijdperk en daar werden huiveringwekkende voorbeelden verteld. Het ene panellid vertelde dat hij werd gedwongen een smartphone aan te schaffen en het andere panellid begint ieder telefoongesprek met een speciale mededeling voor degenen die aan het afluisteren zijn.
Het is bij ons nog niet zo erg, maar ook hier weten wij inmiddels dat het OM het verschoningsrecht schendt en op 11 mei jl. meldde Het Parool dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst jarenlang op onwettige wijze advocaten heeft bespioneerd. De kop van het artikel was ‘Eigenlijk ondenkbaar, maar het gebeurde wel’. Dat is iets dat wij vaker hebben gehoord. Het werd gezegd door het OM in reactie op het OVV-rapport ‘Bewaken en Beveiligen‘. Het werd ook gezegd in de commentaren op de recente arrestatie van Inez Weski.
Haar arrestatie bracht een schok teweeg en was helaas ook weer aanleiding tot een extreem meningencircus, iets waar onze tijd patent op lijkt te hebben. Onmiddellijk na de arrestatie van Weski werd in het FD gemeld dat de arrestatie aantoont dat het maar goed is dat er een landelijk toezichthouder komt. Alsof een landelijk toezichthouder de arrestatie had kunnen voorkomen. Hoe dan?
Door de één is Weski meteen schuldig bevonden, de ander riep op tot een staking van advocaten omdat zij niet schuldig kan zijn. Iedereen buitelt rond die arrestatie nog steeds over elkaar heen zonder de feiten te kennen. Een uitzondering vormt wederom Saskia Belleman vanwege de nuance in haar berichtgeving en de begrijpelijke uitleg die zij geeft over de gebeurtenissen. Zij heeft opnieuw bewezen dat zij in maart van dit jaar terecht de Dekenprijs heeft ontvangen.
Weski was één van de advocaten in het Marengo proces, een ‘extreem’ proces waarin extreme dingen gebeuren. Advocaten worden bedreigd en onder druk gezet. Leden van de magistratuur en advocatuur staan onder beveiliging. Voor advocaten zijn er weerbaarheidstrainingen en vertrouwenspersonen. Goede maatregelen, ongetwijfeld, maar is dat voldoende om advocaten te beschermen tegen de druk van de criminaliteit? Waarschijnlijk niet. Er zal meer nodig zijn. Wij moeten echter niet meer denken dat iets ondenkbaar is. Het ondenkbare is helaas realiteit en wij zullen daarnaar moeten handelen. Alle partijen betrokken bij de rechtsstaat moeten zich afvragen welke rol zij spelen en of zij wellicht in die rol of vanuit die rol iets kunnen bijdragen aan het veiliger maken van ons werk en van de rechtsstaat zonder daarbij afbreuk te doen aan essentiële zaken als het beroepsgeheim en verschoningsrecht.
Ook de Orde van advocaten moet kijken of zij een verdergaande rol kan spelen. Kan de Orde maatregelen nemen die advocaten beter beschermen tegen druk van buitenaf? Moet bijvoorbeeld een jonge stagiaire die piket heeft niet beschermd worden door bepaalde zaken niet toegewezen te krijgen? Moeten bepaalde strafzaken niet alleen worden gedaan door advocaten met voldoende vlieguren? Moet, zoals de dekens al vroegen, het bedrag van contante betalingen niet naar beneden? Natuurlijk gaan dit soort regels druk en dreiging niet voorkomen, maar wellicht dat regels die druk en dreiging wel minder makkelijk maken.
Maar het is niet alleen een taak van de Orde en de Orde kan het ook niet alleen. Alle betrokken partijen, ook de rechterlijke macht en het OM, kunnen en moeten bijdragen. Alle betrokken partijen hebben elkaar nodig om de rechtstaat te behouden en niet in gevaar te laten brengen door de druk van de criminaliteit. Het is belangrijk dat partijen daarover met elkaar in overleg gaan en daarbij ook eens out of the box denken en niet meteen in oude groeven vervallen. Extreme tijden vergen wellicht extreme oplossingen, overigens zonder daarbij de verworvenheden van de rechtstaat geheel over boord te gooien. Laten we in elk geval beginnen met overleg. Overleg helpt om wederzijds begrip te kweken, en hopelijk leidt overleg vervolgens tot vooruitgang.
(Dit is een ingekorte en aangepast versie van de Justitia-toespraak van de deken gehouden op 12 mei 2023.)
Barbara Rumora-Scheltema en Jacqueline Schaap