Strafrechtadvocaat Michiel Pestman
contra de erosie van de rechtsstaat

Strafrechtadvocaat Michiel Pestman deed als stagiair onderzoek naar de betrokkenheid van Servië en Montenegro bij de oorlog in Bosnië, voerde de verdediging bij het Cambodja-tribunaal en het Sierre Leone-tribunaal, deed recent een aantal terrorismezaken en werd opgepakt tijdens een demonstratie tegen Zwarte Piet. Alle reden voor een interview met de naar Los Angeles vertrokken strafpleiter. ‘In Nederlandse strafzaken, en zeker in terrorismezaken, wordt niet met gelijke wapens gestreden.’

Tekst: Quirine van Voorst en Benjamin Bijl

We spraken deze keer op een atypische manier met een atypische advocaat. Strafrechtadvocaat Michiel Pestman van kantoor Prakken d’Oliveira woont tegenwoordig in Los Angeles en de kas van het ABB laat een live interview niet toe. Dus interviewen wij hem telefonisch. Hoewel Pestman vooraf aangaf dat hij niet zoveel te melden had, blijkt al gauw het tegendeel.

Defending Brother Nr. 2
Voordat wij Pestman spreken, is ons aangeraden de documentaire Defending Brother Nr. 2 te bekijken. Deze gaat over de verdediging van de nummer twee van de Rode Khmer, het schrikbewind van Pol Pot, die ook wel ‘Brother nr. 1’ werd genoemd. Die nummer twee heet Nuon Chea en deze werd in 2007 opgepakt en aangeklaagd door het speciaal daarvoor opgerichte Cambodja-tribunaal. Zijn verdediging werd gevoerd door Pestman en (later) zijn kantoorgenoot Victor Koppe. De documentaire geeft een interessante inkijk in de processtrategie en de manier waarop de twee advocaten hun tijd doorbrengen in Cambodja en omgaan met hun rol als verdediger van een man die de boeken zal ingaan als een van de grootste (oorlog)misdadigers uit de Cambodjaanse geschiedenis. De documentaire biedt ook inzicht in het karakter van Pestman. Hij staat voor zijn cliënt en laat zich niet makkelijk sturen. Zeker als hij meent dat regels van een eerlijk proces in de wind worden geslagen. Dat uit zich al vroeg in de procedure. De voorzitter van het tribunaal wil dat Pestman op het openingsstatement van de aanklager ingaat, terwijl Pestman de inhoud daarvan nog niet met Nuon Chea heeft kunnen bespreken. Pestman weigert en krijgt een en ander over zich heen van de voorzitter. Toch houdt hij voet bij stuk en de voorzitter besluit dan dat Pestman zijn beurt voorbij is. Als Pestman na de zitting door een journalist wordt bevraagd of hij wel de juiste keuze heeft gemaakt, spreekt zijn gezicht boekdelen. Er is namelijk geen andere optie: Pestman werkt niet mee aan een oneerlijk proces.

Pakketje schroot met dun laagje chroom
We vragen Pestman wat meer te vertellen over die tijd. Vanaf 2007 behandelde hij de zaak en in 2010 verhuisde hij, met zijn gezin, naar Phnom Penh. Pestman kijkt er op terug als een heel leuke ervaring die (a) hem – via een cliënt – een zeer interessante ontmoeting met een stuk geschiedenis heeft gebracht en (b) het uiterste heeft gevergd van zijn creativiteit als advocaat. De discussie vond in die zaak namelijk voornamelijk plaats buiten de rechtszaal en het was leuk om aan die discussie deel te nemen, en zo niet alleen de discussie te beïnvloeden maar ook de gang in de rechtszaal, aldus Pestman. Maar de zaak veroorzaakte ook frustratie en teleurstelling. De corruptie en politieke beïnvloeding in Cambodja bleken veel institutioneler dan in andere landen waar hij eerder mee te maken had gehad. Het duurde even voordat Pestman doorhad wat het betekende dat de meerderheid van de rechters in deze zaak Cambodjaans waren; en de internationale rechters hadden geaccepteerd dat de lat voor een eerlijk proces heel laag lag. ‘Dan is niks beter dan iets wat niet deugt’, legt Pestman uit. ‘Ik heb geprobeerd duidelijk te maken dat het geen eerlijk proces was, maar dat kwam niet aan. De regering bepaalde uiteindelijk wat er gebeurde, niet het tribunaal. Het was een pakketje schroot met een dun laagje chroom.’

‘We moeten meer naar
het common law-systeem’

Om die reden besloot Pestman zich vroegtijdig terug te trekken uit het tribunaal. Die beslissing ging niet over één nacht ijs, nu hij zijn cliënt niet alleen aan de goden wilde overleveren. Dat zijn toenmalige kantoorgenoot Victor Koppe nog wel heil zag in het proces en wilde overkomen, maakte die beslissing gemakkelijker. ‘We denken er inmiddels overigens hetzelfde over’, zegt Pestman. Hij vervolgt: ‘Dit experiment moet niet worden herhaald, daar is iedereen het wel over eens. We kunnen geen genoegen nemen met minder omdat het een moeilijk land betreft en kunnen geen compromissen sluiten waar het gaat om mensenrechten. We hebben niet voor niets internationale minimumnormen. Het is onomstreden dat Nuon Chea onderdeel was van de Khmer Rouge, maar dat wil niet zeggen dat hij geen eerlijk proces moest krijgen.’

Michel Pestman en zijn confrère.

Moreel kompas
We vragen Pestman of een zaak als deze zijn visie op wat goed en slecht is nog heeft beïnvloed. Hij antwoordt dat een dergelijke visie niet relevant is voor een advocaat, maar dat dat wel de eerste keer was dat hij merkte dat zijn morele kompas niet dat van de rechters was. En dat is ingewikkeld. Pestman heeft in die tijd een paar keer overleg gevoerd met de Amsterdamse Deken omdat de zogenoemde Trial Chamber een klacht had ingediend over Pestman’s gedrag in de rechtbank en daarbuiten. Het citeren uit songteksten werd bijvoorbeeld niet gepruimd. Verder trok Pestman zich niets aan van sommaties van het tribunaal om lijsten van te horen getuigen en allerlei andere stukken (ten onrechte) geheim te houden. Het Nederlands tuchtrecht heeft Pestman destijds beschermd, in die zin dat hij als Nederlandse advocaat uiteindelijk vooral aan het Nederlands tuchtrecht was onderworpen. Dat tuchtrecht is er immers ook om advocaten die zich aan de regels houden, tegen oneigenlijke aanvallen te beschermen. De klacht uit 2011 hangt waarschijnlijk in het rariteitenkabinet, er is in elk geval nog steeds geen uitspraak gedaan.

Advocaat uit armoede
Om een beter beeld te krijgen bij hoe Pestman in een dergelijke zaak gerold is, gaan we terug naar het begin. Na de saaie rechtenstudie in Leiden – een onpersoonlijke leerfabriek, aldus Pestman – besluit hij nooit meer iets met rechten te maken te willen hebben. Tot zo ver geen uniek verhaal. Kort nadat hij vervolgens naar Amsterdam verhuist, wordt Pestman opgeroepen voor de militaire dienstplicht. Hij weigert echter en werkt een tijd bij theater De Balie. Omdat hij niet goed weet wat hij wil, vertrekt hij vervolgens naar Londen om een master politieke wetenschappen te doen. Dit alles in de hoop om ooit nog eens journalist te worden. Als dat niet lukt, of in ieder geval niet houdbaar blijkt te zijn, wordt hij in 1994 ‘uit armoede’ toch maar advocaat. Via de kleinste internationale organisatie die er bestaat, de Conférence de la Haye de droit international privé – ook wel de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht – komt hij terecht bij Prakken d’Oliveira, het enige kantoor waarvoor hij wilde werken en nog steeds werkt. Dit kantoor is begonnen als het advocatencollektief Nieuwezijds en is groot gemaakt door onder meer Ulli d’Oliveira, Ties Prakken en Phon van der Biesen. Het kwam voort uit het golfje advocatencollectieven dat eind jaren zeventig, begin jaren tachtig opkwam. Het huidige kantoor is daar dus een kindje van. Het was een vooruitstrevend en bevlogen kantoor; en er zaten geen advocaten van het soort dat Pestman vreselijk vond (de Zuidas-advocaat toen er nog geen Zuidas was). Pestman: ‘Veel leuke zaken, maatschappelijk betrokken en jezelf inzetten voor de minder bedeelde mens. Helaas een trend die je tegenwoordig nog weinig ziet’.

‘Het is een combinatie van
ijdelheid en nieuwsgierigheid’

Pestman begon als onbetaalde student-stagiaire met een jongensdroom van een opdracht. De Bosnische regering had begin jaren negentig een zaak aangespannen tegen Servië en Montenegro bij het internationaal gerechtshof vanwege schending van het genocideverdrag; en hier moest feitenonderzoek naar gedaan worden. Hoe is dit gelopen? Zoals veel leuke dingen, puur toeval. Pestman sprak redelijk Engels en werd als manusje van alles ingezet op de zaak. Hij moest als jongste bediende ook veel werken in en vanuit Sarajevo. ‘Het was heel spannend, er gingen geen reguliere vluchten naartoe en het was landen tussen de kraters’. De oorlog was nog niet voorbij, vertelt Pestman. Op het ministerie van veiligheid aldaar moest hij documenten inzien die waren gevonden op het slagveld. Samen met een tolk werden die gedocumenteerd. De eerste vijf jaar van zijn carrière heeft Pestman aan deze zaak gewerkt. Pestman over die tijd: ‘Ik deed onderzoek in primaire bronnen. Dat doe je als strafadvocaat zelden. Wat toen bleek, is dat het conflict in Bosnië en de massamoord op de moslims en Kroaten niet een spontane uitbarsting was, maar een zorgvuldig vanuit Belgrado voorbereide coup. Uiteindelijk zijn Servië en Montenegro door het internationaal gerechtshof veroordeeld voor medeplichtigheid aan genocide, een unicum in het internationaal recht.’

Compos mentis?
Tegelijkertijd was hij voor de (destijds) minimale opleidingsverplichtingen in Nederland en deed hij een aantal zaken ernaast op het gebied van strafrecht, en zelfs familierecht. Met een zelf geschreven stageverklaring rondde hij zijn advocatenstage af. In het eindgesprek met de Orde werd hem gevraagd of hij wel compos mentis was, maar met een andere reden dan het verhaal zou doen vermoeden. Hij had al die tijd voor het minimumloon gewerkt.

Sierra Leone
Internationale strafzaken waren in eerste instantie geen onderdeel van het pakket van zijn kantoor. Toen Pestman in 2003 gevraagd werd om een zaak bij het Speciaal Hof voor Sierra Leone te doen, was de eerste reactie dan ook: ‘Wie staat de fietsendieven dan nog bij?’ Een volstrekt terechte vraag wat Pestman betreft, maar uiteindelijk is besloten om hier toch voor te gaan. Onze vraag is dan: Hoe komt zo een zaak bij jou terecht? Hij antwoordt: ‘Omdat ik mensen kende. Na de “Joegoslavië-zaak” kende ik mensen bij het Joegoslavië-tribunaal (hoewel die zaak niet daar speelde). Daar heb ik ook mijn vrouw ontmoet, die daar werkte. Verder had en heeft het kantoor nauwe banden met Doughty Street Chambers, het kantoor van onder meer Amal Clooney. Ik denk ook dat ze op zoek waren naar mensen met een wat andere kijk op het recht, een niet-common law visie. Tot slot heb ik niet de illusie dat ik de eerste ben die gevraagd is, ik denk dat niemand anders er naartoe wilde!’

Spookstad
Pestman vervolgt: ‘Door het zogeheten Defence Office kreeg ik een verdachte toegewezen die werd verdacht van misdrijven tijdens de burgeroorlog tussen 1991 en 2002. Sierra Leone was in de jaren tachtig en negentig op bescheiden schaal nog een toeristische trekpleister vanwege de prachtige stranden, maar na de burgeroorlog was de hoofdstad Freetown een spookstad met bij wijze van spreken twee restaurants. Ik ben er tot 2007 actief geweest maar heb er niet permanent gezeten. De verdachte heeft zes jaar gekregen, wat voor hem – Moinina Fofana, zelfverklaard director of war – een gunstige uitkomst was. In hoger beroep is die straf overigens exponentieel verhoogd, maar daar was ik niet bij betrokken. Ik heb geen spijt van deze tijd, het was de eerste strafzaak waarbij ik zelf onderzoek kon doen. Daar was geld voor.’
Voor ons is het moeilijk voor te stellen dat je getuigen moet vinden en spreken die overal en nergens wonen. Dat ging destijds met een helikopter van de VN om de binnenlanden in te gaan of met een bootje om de moerassen te trotseren, vertelt Pestman. Ook is hij met leden van zijn team naar alle buurlanden geweest, bijvoorbeeld Liberia; en naar Nigeria en Ethiopië. Pestman wijst erop dat dit allemaal mogelijk was omdat het tribunaal was geschoeid op Engelse leest, waar zulk onderzoek vanzelfsprekend is. Daarnaast functioneerde het Sierra Leone-tribunaal omdat – ook in tegenstelling tot het Cambodja-tribunaal – de meerderheid van de rechters internationale rechters waren en de regering een (soort van) democratie was. Corruptie was er zeker ook, onrecht veel minder.

‘In Somalië sliepen we met een
helm en bomvest onder het bed’

Zelfstandig onderzoek
De noodzaak van zelfstandig onderzoek door de verdediging is een onderwerp dat een aantal keer terugkeert tijdens het gesprek. Pestman ziet het gebrek hieraan als een tekortkoming van het Nederlandse systeem. ‘Er is voor de verdediging in Nederland niet zo veel meer te doen als een dossier wordt aangeleverd. We moeten meer naar het common law-systeem, waar de waarheid ergens in het midden ligt en niet in het dossier dat door de politie is samengesteld. De verdediging moet eigen onderzoek kunnen doen om alternatieve scenario’s te kunnen presenteren en bepleiten. In een common law-systeem wordt de verdediging geacht zelfstandig onderzoek te doen en worden alle getuigen op zitting gehoord. Dit is, in ieder geval in potentie, een veel eerlijker systeem’, aldus Pestman.

Frustratie
Door zijn internationale ervaringen is Pestmans’s frustratie in strafzaken die hij in Nederland deed en doet, gegroeid. Hij licht dit toe: ‘Eind jaren negentig begon de Nederlandse staat mensen in Nederland te vervolgen op basis van universele jurisdictie. Ik heb een aantal zaken gedaan van mensen die in andere landen verdacht werden van oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid. Mensen uit Afghanistan, Rwanda, Somalië, die soms toevallig in Nederland waren en asiel aanvroegen. Ik heb geprobeerd om die zaken te doen op de “internationale manier”, maar het was moeilijk om rechters ervan te overtuigen dat er geld nodig was voor de verdediging om eigen onderzoek te doen. In Den Haag en Rotterdam is het een aantal keren gelukt om de rechters zo ver te krijgen om een potje ter beschikking te stellen voor het zoeken naar getuigen aldaar. De Nederlandse politie vindt daar namelijk niks. Deze onderzoeken hebben ook daadwerkelijk tot nieuwe inzichten geleid. Ik ben een keer met mijn collega Göran Sluiter voor een “piratenzaak” naar Somalië geweest om daar onder anderen een getuige te vinden van wie iedereen zei dat hij dood was. Je moet je voorstellen dat de getuigen allemaal uit een dorpje aan de kust kwamen en, omdat het te gevaarlijk was voor ons om daar naartoe te gaan, zij naar Mogadishu moesten komen. Dat zijn logistieke uitdagingen van een hele andere orde. De getuigen werden dan op een later moment nog gebeld door de rechter-commissaris in Nederland. Deze trip heeft wel degelijk nieuw licht op de zaak geworpen, dat anders nooit geworpen was.’
‘Achteraf realiseerden wij ons dat dat tripje ook een risico vormde voor de rechters die het avontuur hadden gesubsidieerd, nu het maar de vraag was of dat avontuur goed zou aflopen’, licht Pestman toe. Somalië is namelijk een failed state (zelfs minister Blok had dat mogen zeggen) waar war lords het voor het zeggen hebben. Pestman: ‘We moesten onze eigen beveiliging regelen, waarbij het van cruciaal belang is om je goed te laten informeren over naar wie die beveiliging zou luisteren. We sliepen met een helm en bomvest onder het bed en zaten regelmatig vlakbij de safe room: een soort kalasjnikov-museum, maar dan in een grote kluis die van binnenuit hermetisch kon worden afgesloten in het geval van een aanval op de compound.’
Na al deze spannende verhalen vragen we Pestman: ‘What’s in it for you?’ Hij antwoordt: ‘Het is een combinatie van ijdelheid en nieuwsgierigheid. Advocaten, en zeker strafrechtadvocaten, die zeggen dat ze het werk doen omdat ze het zo belangrijk vinden dat hun cliënten een eerlijk proces krijgen, zou ik wantrouwen.’ Wij laten Pestman met een knipoog weten het interview te zullen vervolgen met een gezonde dosis wantrouwen.

Beklag over rechtsstaat
Pestman heeft in de afgelopen jaren meermaals zijn beklag gedaan, zowel in de media als in de rechtszaal, over de staat van de Nederlandse rechtsstaat. Dit onder meer over het afluisteren van advocaten door de AIVD en de MIVD, de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, en de feitelijke omkering van bewijslast in zaken van teruggekeerde jihadisten. Wij vragen hem dan ook hoe hij vindt dat we er in Nederland aan toe zijn. ‘De manier waarop de terrorismezaken die ik gedaan heb, behandeld zijn en het gemak waarmee er veroordeeld is, hebben mijn beslissing om naar Amerika te gaan wel vergemakkelijkt. Het is wat mij betreft onbegrijpelijk dat Laura H. is veroordeeld. Dat zij in Syrië geweest is, wil niet zeggen dat zij het oogmerk had om daar terroristische misdrijven voor te bereiden of daarbij te helpen. Dat wordt veel te gemakkelijk aangenomen. Ik hoop dat de rechters uit Rotterdam die haar hebben veroordeeld het boek lezen dat over Laura is verschenen. Er staat een enorme druk op rechters vanuit de politiek en de maatschappij om tot veroordeling over te gaan. Je zou kunnen zeggen dat afreizen op zichzelf al strafbaar is, al voordat het strafbaar is gesteld. Er valt hier dan ook weinig eer meer aan te behalen voor strafrechtadvocaten. De veroordelingen bij verstek in dit soort zaken zijn al helemaal idioot. Doet het er dan echt niet meer toe wat een verdachte te zeggen heeft?’

‘Doet het er dan echt niet meer toe
wat een verdachte te zeggen heeft?’

Advocatenstaking
Het interview vindt plaats op 16 januari 2019, de dag van de advocatenstaking. Pestman ondersteunt die staking van harte. Pestman: ‘De inhoud van de brief van Sander Janssen van Cleerdin & Hamer aan de Raad voor Rechtsbijstand onderschrijf ik. Het is lastig te verkroppen dat het uiteindelijk altijd de advocaat is die aan het einde van het etentje met de rekening wordt opgescheept. Er wordt misbruik gemaakt van het feit dat advocaten, ook als de staat de geldkraan dichtdraait, hun cliënten niet in de steek mogen of willen laten. Advocaten zijn heel plichtsgetrouw, is mijn ervaring, financiële belangen van de advocaat ruimen in de regel altijd het veld voor het belang van de cliënt. Er zijn weliswaar minder zaken dan vroeger, maar de zaken zijn oneindig veel ingewikkelder dan vroeger. Enerzijds ben ik voor het eisen van meer specialisatie, omgekeerd merk ik dat ik nu word afgerekend op ervaring. Ik zou een zaak volgens de Raad voor Rechtsbijstand om die reden in minder tijd moeten kunnen doen. Ik heb vele discussies met de Raad voor Rechtsbijstand gevoerd. Ik heb bijvoorbeeld aangegeven die terroristenzaken eigenlijk niet te kunnen doen voor het forfaitaire bedrag, maar dat leidde nergens toe. De budgetten voor het Openbaar Ministerie zijn overigens nog steeds veel groter dan die van de Raad voor Rechtsbijstand voor de advocaten; dat klopt niet. In Nederlandse strafzaken, en zeker in terrorismezaken, wordt niet met gelijke wapens gestreden.’

Naïef
Tot slot, de Zwarte Pieten-discussie. Deze staat Pestman na aan het hart. Uiteindelijk zijn het, wat Pestman betreft, witte mensen die een beetje domme zwarte mensen nadoen en is het naïef om te denken dat dat niet racistisch is. ‘Ik begrijp dat niet iedere aanhanger van zwarte piet de intentie heeft te discrimineren, maar diezelfde aanhanger mag niet de ogen sluiten voor het effect dat die zwarte pieten op zwarte Nederlanders heeft. Sinterklaas is niet voor iedereen in Nederland een feest. In Amerika is dit eigenlijk vanzelfsprekend. Black face is hier eenvoudigweg onacceptabel. Hier hoef je niet met roetvegen aan te komen.’ Dat hij werd opgepakt tijdens een demonstratie tegen zwarte piet, vindt hij nog steeds bizar. Uiteindelijk is hem wel aangegeven dat hij ten onrechte is aangehouden en is hem een schadevergoeding aangeboden; maar hij wacht nog altijd op een excuus.

California Dreaming
Pestman en zijn gezin zijn voor de verdediging van Nuon Chea verhuisd naar Cambodja. Nu naar Los Angeles is hij degene die is meeverhuisd. Pestman zijn vrouw Kate Mackintosh heeft afgelopen zomer een baan gekregen bij de universiteit van Californië in Los Angeles. Zij is directeur geworden van het Promise Institute for Human Rights en heeft een – in Pestmans ogen – astronomisch bedrag gekregen om dit verder uit te bouwen. Deze klus duurt in ieder geval twee jaar en was te leuk om te laten schieten. Op de vraag of Pestman mag meedenken over waar de twintig miljoen dollar naar toegaan, antwoordt hij lachend: ‘Ik denk zeker mee, maar of ze naar me luistert? Laten we het houden op klankborden.’

Adviserende rol
Pestman zegt er geen probleem mee te hebben voor huisman te spelen in de tussentijd. Hij werkt ondertussen ook gewoon door voor Prakken D’Oliveira, al is het op een lager pitje. Hij wist vooraf dat het een meer adviserende rol zou gaan worden nu hij cliënten moeilijk kan bezoeken, maar het valt hem tegen hoe zeer zijn werk toch aan Nederland gebonden is. Wat dat betreft had hij liever in New York gezeten. Pestman heeft het overigens prima naar zijn zin in Los Angeles. ‘Niet alleen ligt het dichter bij Azië waar ook altijd van alles gebeurt, het is een interessante tijd om in Amerika te zijn. Zeker met alles wat er in de politiek gebeurt op het moment. En Californië is onderdeel van de resistance.’ Gelet op het motto dat Pestman op zijn pagina van de kantoorwebsite heeft staan: ‘Only dead fish follow the stream’, gaan wij er vanuit dat Pestman zich in LA als een vis in het water zal voelen.

‘De financiële belangen van de
advocaat ruimen het veld voor
het belang van de cliënt’

Daarnaast is Pestman bezig met het voorbereiden van de Amerikaanse BAR exam, het zwaarste examen van Amerika (87% failure rate). Uiteindelijk is het doel om ook in Californië advocaat te worden op het gebied van strafrecht en/of mensenrechten. ‘Het strafrecht is hier heel anders en leuker; en er gebeurt veel op het gebied van mensenrechten en milieu. Daar zijn ze hier een stuk verder in dan in Nederland.’ Tot die tijd kan Pestman ook bij UCLA aan de slag als een academische hulpsinterklaas, zodra zijn work permit binnen is. Hoe lang dat gaat duren, is nog maar de vraag. Pestman had in eerste instantie al problemen bij het verkrijgen van een visum. Daarbij hielp niet dat Pestman op het aanvraagformulier naar waarheid had ingevuld dat hij in drie van de vijf landen van de ‘zwarte lijst’ was geweest. Voor zijn werk bezocht Pestman eerder onder andere Syrië, Irak en Afghanistan. Hij kon hier ook nog eens weinig over vertellen vanwege zijn geheimhoudingsplicht. Het gaf scheve ogen en tot op heden wordt hij – zoals laatst ook zijn dochters – bij binnenkomst in de VS apart aan een (kruis)verhoor bij de douane onderworpen.

Toekomstplannen
Als fervent fietser – zelfs in Cambodja werd er een uur heen en uur terug gefietst van en naar de rechtbank – heeft hij aan LA ook een leuke uitdaging. Vanuit zijn huis zit hij meteen in de heuvels die nog niet zo makkelijk te befietsen zijn ‘op zijn leeftijd’. Hij heeft de Strava-app geïnstalleerd, waarmee je jezelf kan vergelijken met andere fietsers in de buurt. ‘Ik sta in het klassement tussen de dikke buiken en lange baarden, waar ik tot mijn verdriet ook gewoon thuis hoor.’ Hij heeft de tijd om van de omgeving te genieten en om over de toekomst na te denken. Als wij hem vragen wat hij over vijf jaar doet, antwoordt hij: ‘Geen idee. Ik doe niet zo aan vijfjarenplannen. En eigenlijk ga ik ook een beetje gebukt onder gebrek aan ambitie.’

Nieuwe deken Evert-Jan Henrichs benoemt zijn speerpunten

Met trots stellen we aan u voor: mr. Evert-Jan Henrichs, de nieuwe deken van de ­Amsterdamse Orde van Advocaten. Daags nadat hij officieel is gekozen, spreekt het ABB met hem over zaken als het toenemende belang van zelftoezicht, de ­groeiende negatieve beeldvorming van de advocatuur, de problemen bij de gefinancierde rechtshulp en de stijgende werkdruk bij stagiairs. Henrichs vertelt ook iets over ­zichzelf: ‘Ik fiets ook weleens door rood licht’.

Tekst: Yvette Kouwenberg en Mayk Koria

‘Vanzelfsprekend ben ik verheugd met mijn benoeming. Ik kijk ernaar uit om het werk van mijn voorgangers voort te mogen zetten’, zegt Evert-Jan Henrichs, daags na zijn uitverkiezing als nieuwe deken van de Amsterdamse Orde van Advocaten. Voor wie zich afvraagt hoe het ook alweer in elkaar steekt of wellicht ambities heeft zich in de toekomst als deken verkiesbaar te stellen: de lokale orden van advocaten – in totaal 11 – staan onder leiding van een raad van de orde. Zo’n raad wordt voorgezeten door de lokale deken, die wordt benoemd door de advocaten in het betreffende arrondissement. Samen met de raad is de deken verantwoordelijk voor het toezicht op de advocaten binnen het arrondissement.

Henrichs is geen onbekende binnen de Amsterdamse orde. ‘Ik ben natuurlijk sinds 2013 lid van de raad en al enige tijd waarnemend deken geweest, naast mijn arbeidsrechtpraktijk bij De Brauw Blackstone Westbroek. Die heb ik inmiddels volledig overgedragen, voor de Amsterdamse balie is deken een fulltime baan.’

Dit moet een bijzonder moment zijn na 35 jaar advocatuur.
‘Dat klopt. Helemaal als je bedenkt dat ik al die tijd aan hetzelfde kantoor verbonden ben geweest. Ik heb aan de UvA gestudeerd. In 1977 ben ik begonnen aan de studie Rechten. Dat was zoals vaak het geval is niet mijn eerste keus. Ik heb namelijk eerst een jaar Theologie gestudeerd, maar ergens halverwege het eerste jaar merkte ik dat dat ik toch liever een praktijkgerichte studie ging doen. Vooral door wat ik zag en hoorde van mijn schoonzus, die toen advocaat was, ben ik de studie Rechten gaan overwegen. Niet direct met de gedachte om advocaat te worden, maar omdat de studie veel mogelijkheden biedt. Wat verder in mijn studie kwam ik erachter dat de advocatuur toch wel eens een goede optie kon zijn. Voordat ik me had kunnen oriënteren op de verschillende kantoren, kwam ik in contact met Blackstone, Rueb en Van Boeschoten en ik heb daar gesolliciteerd voor een plek op het Amsterdamse kantoor. Blackstone is later gefuseerd met De Brauw & Westbroek. Ik ben altijd bij het kantoor gebleven, steeds als Amsterdams advocaat. Ik heb dus maar een keer in mijn leven gesolliciteerd.’

‘Ik heb maar een keer in
mijn leven gesolliciteerd’

Snelheid van handelen
We vragen Henrichs of hij – terugkijkend op 35 jaar advocatuur – vindt dat er in die tijd veel is veranderd. Henrichs: ‘In sommige opzichten is dat absoluut waar. Ik behoor tot het clubje advocaten dat de introductie van de fax nog heeft meegemaakt als versnelling van de praktijk. Dat was destijds een behoorlijk grote verandering. Voordat de fax er was begon je als advocaat de dag met het doornemen van de post. Dan stuurde je bijvoorbeeld een brief van de wederpartij in kopie door aan je cliënt en had je vervolgens twee dagen de tijd om over een concept reactie na te denken. Dat is nu niet meer denkbaar. Dus ja, de snelheid van handelen in het vak heeft de afgelopen decennia een enorme vlucht genomen.’ Henrichs staat daar positief tegenover: ‘Voor cliënten is de komst van e-mail en internet een gunstige ontwikkeling. Zij hebben sneller reactie en bovendien zit daar geen schakel meer tussen. Je hoort wel eens de opmerking dat je als advocaat altijd bereikbaar moet zijn, en dat de digitalisering daardoor een extra belasting is geworden. Soms is dat zo, maar ik denk dat je dat ook anders kunt zien. Het digitaliseringsproces geeft je namelijk de mogelijkheid om veel meer flexibel om te gaan met je tijd. Je kunt bijvoorbeeld in de middag even een uur sporten en daarna weer aan het werk of je uren anders indelen met het oog op een goede balans tussen werk en privé- en/of gezinsleven. Dat was vroeger toch anders; toen waren werktijden gebonden aan kantoortijden.’

Vanwaar de beslissing om zich als deken verkiesbaar te stellen?
Henrichs: ‘Ik heb veel facetten van de advocatuur gezien en kijk met veel plezier terug op mijn tijd bij De Brauw. De advocatuur is en blijft een prachtig beroep. Maar na 35 jaar praktijk uitoefenen ben je ook wel toe aan een nieuwe stap. En dan is het natuurlijk prachtig als je de advocatuur niet hoeft te verlaten, maar juist daarbij betrokken kan blijven, om deze vanuit een andere invalshoek te benaderen en te bedienen. In de taakvervulling van een deken komen die wensen bij elkaar. Je blijft betrokken bij de balie en je blik op de advocatuur is niet beperkt tot een rechtsgebied. Ik hoop mijn kennis en vaardigheden vanuit de advocatuur nu meer in het belang van de Amsterdamse balie in te zetten.’

‘Politiek gezien is toezicht bijna
een soort heilige graal geworden’

Gevraagd of er bijzondere speerpunten zijn waar hij als deken op wil inzetten, geeft Henrichs aan dat het toezicht op de advocatuur veel aandacht zal vergen. Henrichs: ‘Overigens is dat niet zozeer een streven van mij persoonlijk, maar past dat meer in het verlengde van een al lopend proces. Sinds de nieuwe Advocatenwet zijn de lokale dekens bezig het toezicht te harmoniseren en efficiënter te maken. De bedoeling is dat de plaatselijke dekens het toezicht op eenzelfde manier organiseren en uitoefenen. Ook wordt van de lokale dekens verwacht dat zij efficiënter met hun capaciteiten omgaan. Sinds 2015 is er het college van toezicht, dat toezicht houdt op de wijze waarop de lokale dekens het toezicht op de advocaten vormgeven, zonder inzage in de individuele dossiers, het zgn. systeemtoezicht. De geheimhouding en het verschoningsrecht van advocaten is daarmee gewaarborgd. Het college van toezicht ziet dus ook toe op de genoemde harmonisatie- en efficiencyslag. De eindverantwoordelijkheid blijft echter bij de plaatselijke dekens liggen. Het is niet zo dat het college van toezicht op de stoel van de deken gaat zitten.’

Overheid als wederpartij
Henrichs gaat verder: ‘Maatschappelijk en politiek gezien is toezicht wel bijna een soort heilige graal aan het worden. Overal zie je dat toezicht wordt aangescherpt. Zodra er een misstap is, is meer toezicht nodig. Dat is ook merkbaar in de advocatuur. Daar ontkom je niet aan. Een paar jaar geleden, bij de wijziging van de Advocatenwet, zijn we er gelukkig in geslaagd het toezicht in eigen kring te houden. Daar is toen flink over gedebatteerd. Als oplossing is toen het college van toezicht geïntroduceerd. Het is ontzettend belangrijk om toezicht in eigen hand te houden. Daar hebben we ons destijds als lokale ordes, samen met de landelijke Orde, voor hard gemaakt. Het gaat om de eerder genoemde geheimhouding in het algemeen, maar een gegeven is ook dat in een groot deel van de zaken (meer dan 50 procent) de overheid namelijk de wederpartij is. Denk aan strafrecht, bestuursrecht en belastingrecht. Als de overheid dan als wederpartij en toezichthouder twee petten op heeft is de onafhankelijkheid van de advocatuur niet langer gewaarborgd.’
Toezicht draagt bij aan transparantie in de advocatuur en daar is Henrichs voorstander van. ‘Zo benadrukken we door de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en het toezicht daarop een belangrijke kernwaarde van de advocatuur, de integriteit’, aldus Henrichs. Anderzijds ziet hij ook wel dat er een mindere kant is. Henrichs: ‘Het leidt niet zelden tot veel extra werk voor de advocatenkantoren. De Wwft is ook daar een goed voorbeeld van: advocaten die daar veel mee te maken hebben zijn daar behoorlijk wat tijd mee kwijt. Dat is onvermijdelijk, maar we moeten goed blijven kijken naar de balans tussen het doel en het extra werk dat het met zich brengt.’

‘Het college van toezicht gaat niet
 op de stoel van de deken zitten’

Met het intensiever worden van toezicht is Henrichs van mening dat je er overigens wel voor dient te waken dat je andere rol als deken – namelijk die van belangenbehartiger en aanpreekpunt – niet in het gedrang komt. Henrichs licht toe: ‘Dat vind ik heel belangrijk. Advocaten moeten tenslotte hun weg naar jou als deken en het bureau van de Orde kunnen blijven vinden en zich daar ook vrij in voelen. Dus zonder dat de advocaat de indruk heeft dat hij daardoor meteen in de spotlight komt voor een kantoorbezoek.’

Kantoorbezoeken
We borduren voort op de kantoorbezoeken. Henrichs vertelt daarover: ‘De kantoorbezoeken zijn een landelijk initiatief. Jaarlijks worden minimaal 10 procent van de kantoren bezocht. In Amsterdam zijn dat ongeveer 100 kantoren per jaar. Dat doet we met alle leden van de raad en de stafmedewerkers van het bureau van de Amsterdamse orde, die allen advocaat zijn. We werken met een landelijk vastgestelde vragenlijst. Je zou misschien verwachten dat we stuiten op veel argwaan, maar het tegenovergestelde is eigenlijk waar. We worden over het algemeen zeer positief ontvangen. Mensen vertellen met trots over hun kantoor en laten graag zien hoe zij het allemaal geregeld hebben en waar ze mee bezig zijn. Zo houden we vinger aan de pols binnen de Amsterdamse orde en daar hecht ik aan. Toezicht op kwaliteit en contact met de balie en waar nodig hulp aanbieden. Er moet een soort laagdrempeligheid blijven bestaan.’

Ook het beeld wat er over de advocatuur bestaat vindt Henrichs een punt van aandacht. De plaatselijke dekens ontvangen iedere maand een persoverzicht van de landelijke orde over hoe advocaten in de publiciteit belanden. Vaak is dat voor meer dan 80 procent negatieve publiciteit. Henrichs vindt dat een zorgelijke ontwikkeling: ‘Je zou willen dat het allemaal positiever is. Er dreigt een negatief beeld te ontstaan van de advocaat, terwijl de advocatuur in Nederland het –  incidenten daargelaten – gewoon goed doet en de zaken goed zijn geregeld.’

Puntenwaardering
Ondanks dat het goed geregeld is in Nederland is Henrichs van mening dat het op bepaalde punten beter kan, met name op het gebied van de gefinancierde rechtshulp. ‘Momenteel maakt de sociale advocatuur, die in Amsterdam gelukkig nog springlevend is, moeilijke tijden mee. Het is jammer dat er niet op een andere manier naar de puntenwaardering wordt gekeken. Als raad proberen wij er aandacht voor te vragen en de problemen van de gefinancierde rechtshulp aan te kaarten. Het zou echt anders moeten, het rapport-Van der Meer is daar heel duidelijk over. Daarom hebben we met een groot aantal leden van de Amsterdamse raad en van het bureau meegedaan aan het togaprotest van 1 februari. Maar overigens is het in het algemeen goed geregeld in Nederland.’
Vanwege onder meer de wijze waarop de advocatuur in de publiciteit staat vindt Henrichs het belangrijk dat advocaten zich er bewust van zijn dat zij tot een beroepsgroep behoren die steeds meer in de schijnwerper komt te staan. Henrichs: ‘Je hebt je te gedragen op een manier die passend is voor een advocaat, juist vanwege de publicitaire aandacht voor onze beroepsgroep. Dat is ook niet voor niets vastgelegd in Gedragsregel 1. Een advocaat moet zich realiseren dat hij, ook als hij niet als advocaat handelt, toch tuchtrechtelijk aangesproken kan worden. Je bent tenslotte 24 uur advocaat.’ Het is zo een globale norm dat je daar als deken niet op kunt gaan sturen, stelt Henrichs. ‘Ik memoreer vaak aan die Gedragsregel. Als ik dat bijvoorbeeld tijdens een praatje bij beëdigingen of tijdens kennismakingsgesprekken met jonge advocaten doe is dat om advocaten te herinneren aan hun vak en het feit dat hun handelingen daar invloed op kunnen hebben. En vanzelfsprekend is het soms een grijs gebied. Ik fiets ook wel eens door een rood stoplicht.’

Werkdruk stagiairs
Henrichs wil zich daarnaast blijven richten op de werkdruk bij stagiaires. Henrichs: ‘We zijn als raad in Amsterdam al begonnen om daarnaar te kijken. Niet alleen bij de grote kantoren op de Zuidas maar ook bij de kleinere kantoren. We vinden dat er zoveel signalen zijn over werkdruk en burn-outklachten en daar is inmiddels aandacht aan geschonken. ‘Zo is er een standaard vragenlijst voor stagiaires die bij het eindgesprek met de mentor wordt doorgenomen. Daarin staan vragen als ‘vind je dat er voldoende begeleiding is, voldoende gelegenheid is om de beroepsopleiding te volgen, hoe ervaar je de werkdruk?’ Henrichs: ‘Het is goed om dergelijke ervaringen van stagiaires te inventariseren. En natuurlijk ligt het allemaal genuanceerd. Er staat nergens geschreven dat je niet meer dan 40 uur kan werken, zo lang je maar plezier hebt in je werk gaat het gelukkig vaak goed, maar er zijn natuurlijk grenzen. We willen er gewoon meer te weten over komen.’

‘Op het verschoningsrecht wordt vanuit onze samenleving en de politiek geloerd’

Wijnspecialist
Bij het bestuderen van het cv van Henrichs viel ons direct iets bijzonders op; Henrichs is niet alleen een arbeidsrechtspecialist, maar ook een wijnspecialist. Daar willen wij meer over weten. Henrichs blijkt een grote passie te hebben voor wijnen en heeft daar ook veel verstand van. Sinds 2007 is Henrichs vinoloog. Hij begon zich in de wijnen die hij lekker vond te verdiepen en wilde zijn smaak ontwikkelen. ‘Je wilt beter leren proeven en meer van de wijn afweten.’ In 2000 behaalde Henrichs zijn wijnbrevet en begon vervolgens aan de intensieve opleiding tot vinoloog bij de Wijnacademie. ‘Daar zitten vooral mensen uit de wijnhandel en de horeca, maar in bescheiden mate laten ze ook hobbyisten zoals ik toe. Door de opleiding zat ik een jaar lang eens in de twee weken een dag in de schoolbanken. Dat vond ik overigens heel erg leuk, vooral dat je weer eventjes in de positie van de onwetende student wordt geplaatst.’ Als vinoloog is Henrichs verplicht permanente educatiepunten te behalen. Meer dan wijnproeven en zichzelf ontwikkelen doet Henrichs niet met zijn titel ‘Vinoloog van de Wijnacademie’.

Vertrouwelijkheid
Op de vraag tot slot wat hij de advocaat kan meegeven, antwoordt Henrichs: ‘Geniet van het mooiste en bijzondere beroep en koester de voorrechten die wij als advocaten hebben. Denk hierbij aan het verschoningsrecht tot en met onafhankelijkheid en vertrouwelijkheid. Wees daar uitermate zuinig op, want met name op het verschoningsrecht wordt vanuit sommige hoeken van onze samenleving en de politiek geloerd. Het is onterecht dat er vanuit die hoeken wordt gedacht dat het verschoningsrecht enkel van belang is voor procesadvocaten. Wij vinden dat een onterechte gedachte: iedereen moet zich tot een advocaat kunnen wenden voor advies zonder vrees dat daarvan iets naar buiten komt. Dat is in het belang van iedereen. Ook moeten wij als advocaten ervan bewust zijn dat wij het in Nederland behoorlijk goed geregeld hebben, denkend aan de advocaten in minder begunstigde landen.’

Politiewoordvoerder Ellie Lust over het belang van diversiteit

Ze is een politievrouw in hart en nieren, al dertig jaar lang. Als woordvoerder van de Amsterdamse politie streeft Ellie Lust naar een goede verstandhouding tussen ­politie en advocatuur. Beginnende advocaten zouden meer stage kunnen lopen bij de politie. In dit interview spreekt zij ook over de groeiende rol van social media bij de opsporing en het belang van een gedifferentieerd opgebouwde organisatie. ‘Wij kunnen pas verbinding maken met de buitenwereld wanneer die zich in ons herkent’.

Tekst: Tessa Bakker en Annelies van Ochten

Kalm, rustig en beheerst. Misschien zelfs streng. Zo kent Nederland Ellie Lust. Met haar korte blonde haar en politie-uniform een bekend gezicht in Amsterdam. Steeds vaker is Lust op televisie te bewonderen. Niet alleen als politiewoordvoerder in programma’s als Opsporing Verzocht en Bureau 020, ze vervulde ook een glansrol in Wie is de Mol, waar ze de kandidaten (en de rest van Nederland) een lesje etherdiscipline gaf. Maar bovenal is en blijft Lust politieagente, zo bevestigt ze ons. We spreken haar op het hoofdbureau van de Amsterdamse politie aan de Elandsgracht over haar dagelijkse bezigheden en de link met de advocatuur.

Carrière    
Na het VWO bezocht Lust de Amsterdamse Politieacademie. Tijdens haar studie speelde ze op hoog niveau volleybal en bereikte – naast een plek in diverse Nederlandse topteams – zelfs het nationale team. Haar echte passie bleek echter te liggen bij de politie, waar ze dit jaar precies dertig jaar werkt. Ze startte haar carrière op straat als agent, en werkte in zes verschillende wijkteams door heel Amsterdam. Inmiddels is ze alweer tien jaar één van de woordvoerders van de Amsterdamse politie en zien we haar in deze rol regelmatig in tv-programma’s als Opsporing verzocht, Bureau 020 (AT5) en Bureau Noord-Holland (RTV Noord-Holland). Daarnaast werkt de politie Amsterdam samen met Hart van Nederland (SBS6) en worden de mogelijkheden van een eventuele samenwerking met RTL beproefd.

‘Niets is zo veranderlijk als de politie’, stelt Lust bij haar tweede verzoek om het tijdstip van onze afspraak te verzetten. Dit is inherent aan haar functie als politiewoordvoerder, geen dag is hetzelfde. Lust werkt – als zij niet op locatie is – op het Bureau Communicatie. Het Bureau bestaat uit verschillende afdelingen. ‘Op het moment dat er buiten een groot incident plaatsvindt, gaan hier de telefoons van de haak omdat zo ongeveer alle media iets willen weten over zo’n incident.’ Lust geeft een voorbeeld: ‘Stel, er wordt iemand doodgeschoten buiten, dan moeten we de eerstelijns woordvoering gaan maken. Wat is er gebeurd? Wat kunnen we daarover zeggen? Kunnen we al iets vragen aan de burger? Er kunnen getuigen zijn weggerend en die getuigen willen we natuurlijk spreken. Misschien hebben mensen iets van beeldmateriaal gemaakt met hun telefoon, dat is iets wat heel waardevol kan zijn’.

Opsporingscommunicatie
Lust maakt van die ‘noodhulp’ sinds 1 september vorig jaar geen deel meer uit. Vanaf die datum is zij samen met collega Esther Izaks volledig verantwoordelijk voor Opsporingscommunicatie, een ander proces binnen het Bureau Communicatie. ‘Dus op het moment dat die liquidatie heeft plaatsgevonden, heb je de eerstelijnswoordvoering en wordt het onderzoek opgepakt. Stel dat dit op donderdag plaatsvindt, dan moeten op dinsdag in Opsporing Verzocht de eerste vragen aan het publiek worden gesteld.’ Lust en Izaks treden in een dergelijk geval in contact met de leiders van het TGO (Team Grootschalige Opsporing) om te kijken welke informatie al met het Nederlandse publiek kan worden gedeeld. Wellicht is er al beeldmateriaal beschikbaar dat kan worden getoond. Lust: ‘Ik zeg wel eens: de eerste vragen kun je altijd direct aan de burger stellen, los van het incident. Wie heeft het incident gezien? Wie heeft gezien hoe of waar de daders naartoe zijn gevlucht? Vaak is er een vluchtauto in de brand gestoken, wie heeft daar iets van gezien? Is er misschien een voorobservatie geweest? Je kunt zo al vier of vijf vragen bedenken, die je op elke zaak kunt toepassen. Wanneer je een beroep doet op het geheugen van mensen moet je die vragen meteen stellen. Als wordt gevraagd: wie heeft er twee  maanden geleden iets gezien op de brug bij de Nassaukade, weet niemand daar meer iets van. Want we weten bijna al niet meer wat we afgelopen weekend hebben gedaan. Dat gaat heel snel’.
Alleen als er iets heel opvallends is gebeurd, iets dat mensen eigenlijk altijd wel hebben onthouden, maar nog niet hebben verteld, worden nog wel eens vragen gesteld over een incident dat langer geleden heeft plaatsgevonden. In de praktijk levert het echter weinig op.

Reconstructie
Als er iets ingrijpends plaatsvindt in Amsterdam of omstreken, treedt de politie, vaak in de persoon van Lust, gelijk met informatie naar buiten. Op deze manier toont de politie dat zij er bovenop zit. Als het onderzoek zich verder ontwikkelt, kan er altijd nog uitgebreider worden teruggekomen op de zaak, bijvoorbeeld als item bij Opsporing Verzocht, in de vorm van een ‘Reco-zaak’ (reconstructie). Voor een Reco-zaak worden vaak het slachtoffer of de nabestaanden geïnterviewd. Lust: ‘Op deze manier kunnen slachtoffers zelf ook bijdragen aan het oplossen van “hun” zaak. Want we merken dat tipgevers vaker geneigd zijn te bellen met hun informatie wanneer het delict een gezicht heeft gekregen’.

‘Het luistert heel nauw welke informatie
met het publiek kan worden gedeeld’

Er wordt dus ook bij de politie steeds meer gebruik gemaakt van diverse media. En dit werkt. Dit geldt zeker voor social media. De tendens is dat veel mensen niet meer de reguliere uitzendingen van programma’s op de televisie zien, maar dat zij deze programma’s via internet ‘terugkijken’. Daarnaast wordt uren per dag gebruik gemaakt van internet op mobiele telefoons. De politie speelt hier slim op in. Een goed voorbeeld hiervan is het item Wanted Wednesday. Iedere woensdag wordt een filmpje op Facebook geplaatst, waarin op de locatie van het incident, één van de woordvoerders het publiek over een zaak informeert. Zo’n Facebook-post krijgt vaak meer likes en views dan een uitzending van Bureau 020 op televisie. Daarom wordt er op dit moment samen met de persofficieren van het Openbaar Ministerie en AT5 nagedacht om ook de zaken van Bureau 020 eerst online te plaatsen en eventueel daarna op televisie.

Lust beslist dus – in overleg met het onderzoeksteam – welke vragen er aan de burger worden gesteld en wat er met het publiek kan worden gedeeld. Dit is best moeilijk, omdat goed opgelet moet worden of geen daderinformatie (dingen die alleen de dader en het slachtoffer weten) wordt prijsgegeven. Lust: ‘Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat als een slachtoffer vastgebonden is geweest, we deze informatie helemaal weglaten. Wanneer het slachtoffer vastgebonden is geweest met zijn eigen stropdas is dat daderinformatie en dit wordt dus niet gedeeld. Dit is anders als het slachtoffer vastgebonden de straat op is gerend, onder het bloed, want dan zijn er waarschijnlijk al ooggetuigen die dit hebben gezien. Dan wordt het wel gedeeld’.

Lust vertelt ons hoe het team voorafgaand aan een uitzending van Opsporing Verzocht te werk gaat. ‘Eerst wordt er een script gemaakt. Dit doet een scriptschrijver van de AvroTros. De zaaksofficier beoordeelt het script en geeft vervolgens zijn of haar fiat hieraan.’ Het script is voor Lust leidend, omdat het script volledig is opgebouwd en gekoppeld aan de in de uitzending getoonde beelden. Nu de uitzendingen altijd live worden uitgezonden, kan Lust niet te veel van het script afwijken, omdat anders de regie de beelden niet tijdig kan instarten.

‘Als ik bij Opsporing Verzocht sta dan zit de hele zaak in blokken in mijn hoofd. Ik heb geen autocue. Dat kan ook niet want ik ben met Anniko (Van Santen, de presentatrice red.) in gesprek. Ik bereid me er ook altijd heel goed op voor, juist omdat het heel nauw luistert welke informatie met het publiek kan worden gedeeld. Ik kies mijn woorden dan ook heel zorgvuldig. Het moet goed gaan.’

Signalement
Lust ziet weinig meerwaarde in het noemen van een standaard signalement als: een persoon tussen de 20 en 25 jaar oud, met een licht getinte huidskleur en donkere kleding. ‘Er kan wel worden gezegd dat het een licht getint iemand was, maar wat bijvoorbeeld echt opvallend was, was dat hij zijn haar in een staartje droeg. Als je 6 tot 7 dingen met kijkers deelt en je hebt 3 verdachten, dan blijven algemene kenmerken meestal niet hangen. We hebben wel eens een signalement gehad van een persoon tussen de 20-40 jaar oud en tussen de 1.70-1.90 meter lang. Dat heeft natuurlijk geen zin. Maar als hij een opvallende jas aan had, met groene vlekken op de achterkant, dan kan deze informatie wel tot een tip leiden. Al moet je daar ook weer mee oppassen, omdat de dader eenvoudig zijn jas kan weggooien als hij weet dat hij daaraan kan worden herkend. Overal moet je over nadenken.’

Uiteraard zijn wij als redactie van het ABB ook benieuwd hoe Lust de verhouding politie/advocatuur ziet. Als woordvoerder heeft Lust vrijwel geen contact met advocaten. Als er al contact is met advocaten, dan vindt dat contact plaats via het OM. In de eerste jaren van haar carrière is Lust wel regelmatig in aanraking geweest met advocaten, als deze zich aan de balie van het politiebureau waar zij werkte meldden in het kader van de piketdienst. Dus ook Lust is bekend met de frictie die soms tussen advocaten en de politie kan ontstaan en de conflicten die hieruit kunnen voortvloeien. Lust: ‘Ik denk dat het altijd goed is dat je kritisch kijkt naar elkaars functioneren. Dat is ook helemaal niet erg. Het is de taak van een advocaat om een ­cliënt zo goed mogelijk te vertegenwoordigen, wat iemand ook heeft gedaan. Je staat allebei aan de andere kant van de lijn. Het is soms echter frustrerend als het een advocaat lukt een strafvermindering te bewerkstelligen voor zijn cliënt, terwijl jij samen met een team snoeihard hebt gewerkt om iemand aan te kunnen houden. Het liefste zie je dan dat iemand de maximale straf krijgt. Maar tegelijkertijd, als je daar heel zakelijk naar kijkt, dan heeft die advocaat zijn werk gewoon goed gedaan. Ik begrijp dat er soms onbegrip is, wederzijds. Maar ieder zijn vak. Ik denk dat een advocaat prima werk heeft geleverd op het moment dat het gelukt is om zijn cliënt vrij te krijgen. Als het niet wettig en overtuigend bewezen is dat iemand een strafbaar feit heeft gepleegd, of als er omstandigheden zijn waardoor een zaak alsnog kantelt, dan is dat zo.’

Herstelmogelijkheden
Lust vertelt ons dat de politie uiteraard ook zaken, zeker die waarvan de uitspraak van de rechter voor de politie teleurstellend is, evalueert om hier van te leren. Er wordt gekeken naar wat men anders had kunnen doen en of er nog herstelmogelijkheden zijn voor wat er mogelijk in het onderzoekstadium niet goed gegaan is. Lust: ‘Uiteraard is dit ook de verantwoordelijkheid van de zaaksofficier. Die is immers leider van het onderzoek. En uiteraard zijn er altijd beroepsmogelijkheden na een uitspraak.’

Steeds meer advocaten weten hun weg te vinden naar de media. Lust: ‘Ik denk dat er een zakelijk belang is, want als je als advocaat met je snoet op televisie komt, word je een bekendere advocaat en kan wellicht je tarief omhoog. Dat is misschien heel zakelijk gezien, maar ik denk zeker dat dat ook meespeelt. Ik denk dat ook om die reden bekende advocaten zich pro deo aanbieden in een zaak die heel spraakmakend is of is geweest. En dat betaalt zich dan op een andere manier weer uit. Het plaatsnemen aan tafel in een praatprogramma heeft daar volgens mij ook mee te maken. En natuurlijk kan het ook in het belang van zijn of haar cliënt zijn. Of als slachtoffers zelf niet in staat zijn om hun verhaal te doen in de media, dan kan dit door een advocaat worden gedaan.’

Doet een advocaat wel eens een uitspraak in de media waardoor de politie zich genoodzaakt voelt te reageren? ‘Je kunt het als politie oneens zijn met iets wat geroepen wordt, maar een advocaat zal altijd voor zijn cliënt opkomen. En het is denk ik niet verstandig om daar als politie op te reageren. Het openbaar ministerie zou dit eventueel wel kunnen doen, omdat de zaak dan vaak al een fase verder is. De politie maakt het administratieve gedeelte van de zaak in orde en de officier van justitie gaat daarmee verder. Zo nu en dan zie je dat een advocaat voorafgaand aan een rechtszaak in de media verschijnt, om te proberen de uitkomst van de zaak te beïnvloeden, dat snappen wij natuurlijk ook wel.’

Inzicht in dossier
Lust noemt een ander voorbeeld van het delen van informatie over het handelen van de politie, het televisieprogramma Hunted. In dit programma moest een groep mensen uit handen van anderen zien te blijven. ‘De politie heeft niet aan dit programma meegewerkt en toch worden daarin zaken prijsgegeven waar wij helemaal niet gelukkig mee zijn, zoals opsporingsmethodieken. Dat willen wij natuurlijk helemaal niet delen met de buitenwereld. Maar het gebeurt soms toch dat er bepaalde informatie openbaar wordt. Een ander voorbeeld is dat een advocaat inzicht heeft in het volledige dossier. In dat dossier staan alle technische en tactische acties van de politie vermeld. Ook deze informatie wordt wel eens openbaar gemaakt. Omdat het bijvoorbeeld op de zitting wordt behandeld. Of omdat de advocaat het dossier deelt met zijn cliënt. “Dat is goed om te weten, laten we dat voortaan anders doen. En ik zal mijn maatjes dat ook even vertellen”, denkt de cliënt dan.’

Het leukste aan haar werk vindt Lust het feit dat ze nauw betrokken is bij grote spraakmakende onderzoeken. Zeker als het zaken zijn die best wat beroering hebben gebracht in de buitenwereld. Van veel grote onderzoeken kent Lust alle details. Moeite om met deze zeer vertrouwelijke informatie om te gaan, heeft zij niet. ‘Waar niet over gesproken mag worden, wordt niet over gesproken. Ik ben dan ook echt blauw, een politievrouw in hart en nieren, al dertig jaar.’ Er zijn niet veel woordvoerders met die echte executieve blauwe achtergrond. Tegenwoordig zijn het vaak communicatieprofessionals. Waar volgens Lust overigens niks mis mee is, want ook die professionals zijn kundig. Wel vindt Lust het zelf erg belangrijk dat een woordvoerder werkelijk begrijpt waar het over gaat. Zij moedigt daarom ook haar collega’s aan om – al is het om half drie ’s nachts – eens een PD (plaats delict) te bezoeken om te zien hoe een opsporingsteam te werk gaat. Zodra je het hebt gezien en meegemaakt, stelt Lust, maakt je dat een nog betere en geloofwaardigere woordvoerder.

Afdansen
Lust is nog altijd wapendragend en moet, zoals zij het zelf gekscherend noemt, ieder jaar ‘afdansen’. Er moeten theorietoetsen worden gemaakt, schiettesten worden afgelegd en ook de aanhoudings- en zelfverdedigingsvaardigheden moeten jaarlijks worden bijgehouden. Hoewel het geen vereiste is voor de huidige functie van Lust, hecht zij er veel waarde aan dit bij te houden. Ze wil ‘gewoon echt blauw blijven, echt executief. Dat is een beetje wie je wordt als je al zo lang in zo’n organisatie zit’.

Lust praat nog steeds vol enthousiasme over haar vak. Ze merkt op dat de politie wat dat betreft een bijzondere club is. Op het moment dat een collega iets overkomt, dan raakt hen dat allemaal. Lust staat even stil bij het overlijden van een agent tijdens de afgelopen nieuwjaarsviering. De uitvaart vindt plaats op de ochtend van ons interview: ‘Ik ken die jongen niet, maar het raakt heel politie Nederland. Want dat kan ons allemaal gebeuren en komt nu heel dichtbij. Als iemand een collega is, dan voelt dat soms als familie. En als iemand uit je familie iets overkomt is het extra erg. Daar blijf je vanaf!’
Roze in Blauw
Naast woordvoerder is Lust voorzitter en initiatiefneemster van Roze in Blauw. Dat netwerk bestaat uit politiemensen die tot de LHBT-gemeenschap (Lesbisch, Homo, Biseksueel en Transgender) behoren. Zij kunnen worden ingeschakeld wanneer mensen die ook tot deze gemeenschap behoren iets is overkomen: bedreigd, bespuugd, uitgescholden, in elkaar geslagen etc. Roze in Blauw is in het leven geroepen omdat de drempel om in een dergelijk geval – wanneer sprake is van een persoonlijk verhaal – naar de politie te gaan best hoog is. Door een slachtoffer de mogelijkheid te bieden zijn of haar verhaal aan een gelijkstemde te vertellen, wordt die drempel hopelijk verlaagd.
De politiemensen van Roze in Blauw begeleiden slachtoffers bij het doen van aangifte of brengen hen in contact met de wijkagent. Daarnaast kan het team ook intern worden ingezet. Als voorbeeld geeft Lust een zaak waarin een belangrijke getuige moest worden gehoord. De getuige was een homoseksuele man van wie de betrokken agenten de indruk hadden dat hij wellicht opener zou zijn wanneer er een collega bij het verhoor zou zitten die zelf ook L, H, B of T’er is. Roze in Blauw werd ingeschakeld, en de getuige bleek net wat meer op zijn gemak bij het vertellen van zijn verhaal omdat aan de overkant van de tafel iemand zat die gelijk gestemd was. Een dergelijk netwerk heeft dus een operationele meerwaarde.
Lust: ‘Het succes van het Roze in Blauw-team is niet zo goed te meten en dus ook niet wat dit in de buitenwereld doet. Binnen de politie hebben we gezien dat het aantal meldingen en aangiften, gerelateerd aan geaardheid, behoorlijk gestegen is de afgelopen jaren. We weten alleen niet of dat te maken heeft met de succesfactor van Roze in Blauw’.

‘Ik wil gewoon echt blauw blijven, echt executief.’

Lust denkt dat het concept van Roze in Blauw ook voor andere beroepsgroepen, bijvoorbeeld de advocatuur, zou kunnen werken. Zij verwijst naar het reeds ontstane ‘ripple-effect’ bij andere beroepsgroepen: Roze in Rood (brandweer), Roze in Geel (de ambulance) en Roze in Groen (militairen). ‘Eén van de kernwaarden van de politie is verbinding maken. Wij geloven dat we pas verbinding kunnen maken met de buitenwereld wanneer de buitenwereld zich herkent in die politiewereld. We hebben dus niet alleen de roze collega’s nodig, maar ook de Turkse en de Marokkaanse en de Caribische’, zegt ze. Naast Roze in Blauw als netwerk, is er bijvoorbeeld ook een Marokkaans netwerk dat elk jaar een politie-Iftar (islamitische maaltijd) organiseert. Lust: ‘We zijn de hele dag bezig om de vrede te bewaren. Je moet daarvoor contact maken met de buitenwereld en de mensen naar binnen laten kijken en verbinding maken. Op het moment dat het dan misgaat in bijvoorbeeld Amsterdam-West met Marokkaanse jongeren, dan kunnen wij onze Marokkaanse collega’s als breekijzer inzetten en zijn de netwerkcontacten al gelegd. Want de vrede bewaren doen we met elkaar’.

Beetje extra
Lust benadrukt dat het inzetten van de speciale teams nooit een motie van wantrouwen is naar de heteroseksuele, blanke collega, maar het is net dat beetje extra. ‘Bij het vliegtuigongeval waarbij een vliegtuig van Turkish Airlines naast de baan terecht kwam bij Schiphol, konden wij Turkse collega’s inzetten om de slachtoffers op te vangen. Als er wat commotie is in Buitenveldert met Joodse objecten, hebben wij onze Joodse collega’s die we daarbij kunnen inzetten. Bij het Kwaku-festival, de slavernijherdenking, zijn daar de Caraïbische collega’s die kunnen helpen en begeleiden. Want het praat gewoon net wat makkelijker.’

‘Als je als advocaat met je snoet op tv
komt, kan wellicht je tarief omhoog’

Ook is er een team van collega’s met een beperking, die zich het ‘zesde zintuig’ noemen, en daarnaast bestaan een vrouwennetwerk, een christennetwerk en een 50-plus netwerk. Dit is overigens niet landelijk zo geregeld, dit is alleen in Amsterdam op deze manier georganiseerd. Al die netwerken bestaan al jarenlang. ‘Het is de couleur locale,’ stelt Lust. In Friesland is minder behoefte aan een Marokkaans netwerk dan in Amsterdam. We leven hier met ruim 180 nationaliteiten, we wonen onder, boven en naast elkaar. Dat moet wel goed blijven stromen’. Toch lijken inmiddels ook de nationale politie en andere politie-eenheden in te zien dat een poule van speciale teams zo gek nog niet is.’

Stagebureau
Ter afsluiting van ons gesprek geeft Lust nog een tip mee voor de advocatuur: ‘Wederzijds begrip is van wezenlijk belang. Het is meer dan leerzaam om als toekomstig of beginnend advocaat stage te lopen bij de politie. Zo krijg je als beginnend advocaat wat meer gevoel en misschien ook begrip voor de politie’. Lust noemt het voorbeeld van een rechter in opleiding, die er voor koos haar laatste stage mee te lopen met een TGO-team. Voor dergelijke initiatieven is volgens Lust ook voor de advocatuur zeker ruimte, er is een apart stagebureau binnen de politie Amsterdam waar iedereen die interesse heeft zich kan aanmelden. ‘Politiemensen houden enorm veel van hun werk, die willen daar graag over vertellen en laten zien wat hun dagelijkse werkzaamheden inhouden. Iedereen is welkom. Daarnaast adviseer ik agenten in opleiding altijd om een aantal zittingen bij te wonen, zodat zij kunnen ervaren waar een advocaat op let en wat hij gebruikt voor zijn zaak’.

Agenten en advocaten

In Nederland is er het nationale politiekorps dat bestaat uit een Landelijke Eenheid, tien Regionale Eenheden en drie ondersteunende diensten in de vorm van een Politiedienstencentrum, de Politieacademie en de Staf Korpsleiding. Er zijn zo’n 6.000 politieagenten in Amsterdam. In totaal telt Nederland zo’n 60.000 politieagenten. Hiertegenover staat dat er ongeveer 17.000 advocaten in Nederland zijn, waarvan ruim 5.000 werkzaam in Amsterdam.  Nederland is advocatuurlijk verdeeld in 11 arrondissementen en 4 ressorten. De huidige slogan van de politie is: waakzaam en dienstbaar, terwijl de kernwaarden van de advocatuur onafhankelijkheid, partijdigheid, deskundigheid, integriteit en vertrouwelijkheid zijn. 

Het publiek heeft wel als kritiek op Lust geuit dat ze weinig lacht, maar wat ze in de uitvoering van haar werk te vertellen heeft is ook niet om te lachen. ‘Lachen doen we wel weer ergens anders’, want ze houdt wel van een gebbetje op zijn tijd. Zo werkte Lust eind december mee aan het item Lust Ellie dit? van AT5 om 2016 af te sluiten met een glimlach. Na ons interview werd Lust in de studio bij Robert ten Brink verwacht, voor de opnames van All you Need is Love. Tijdens de opnames werd een collega van Roze in Blauw in het zonnetje gezet. Onze conclusie over Lust na het gesprek is duidelijk: Een strenge blauwe buitenkant met een groot roze hart.

Isaac van Raab van Canstein blij met Transgenderwet

Met de inwerkingtreding van de Transgenderwet op 1 juni 2014 werd de procedure voor de verandering van de sekse in de geboorteakte aanzienlijk vereenvoudigd. Het ABB sprak met Jonkheer mr. Isaac van Raab van Canstein, ervaringsdeskundige. ‘Je kan best zowel advocaat als transgender zijn’.

Tekst: Annelies van Ochten en Marloes van den Eeckhout

In het laatste blok van de Ceintuurbaan, net voor de brug over de Amstel, is de Amsterdamse vestiging van Thomas Advocaten gevestigd. Van Raab van Canstein is één van de advocaten die daar werkt en hij bedrijft een algemene praktijk, met de nadruk op strafrecht. Op 21 september 2016 heeft hij officieel zijn gender gewijzigd van vrouw naar man. Een noodzaak, zo stelt Van Raab van Canstein.

Isaac Van Raab van Castein: ‘Het is fijn dat je jezelf kunt zijn.’

Nog niet zo heel lang geleden, begin 2015, kwam Van Raab van Canstein er door het kijken naar een televisieprogramma over transgenders achter dat hij zich meer man dan vrouw voelt. Hij omschrijft het zelf als het zijn van een man van binnen, maar geboren in het lichaam van een vrouw. ‘Het is niet iets waar je in groeit, maar het is iets dat van je geboorte af aan al zo is.’ Gevangen in een verkeerde gender. Van Raab van Canstein was zich er zelf echter nooit zo bewust van. Hij wist niet goed hoe hij zijn gevoelens moest plaatsen en wat er aan de hand was. Er waren ook geen voorbeelden van andere transgenders in zijn omgeving, dus paste hij zich aan. Spiegelde van jongs af aan het plaatje zoals ‘men’ vindt dat een vrouw hoort te zijn en zich hoort te gedragen. Keek het af van zijn omgeving. Wat overigens wel lastig was: ‘Je laat soms andere dingen zien dan mensen eigenlijk van je verwachten’. Terugkijkend begrijpt Van Raab van Canstein zichzelf veel beter. De frustratie, de boosheid en het onbegrip over zijn gevoelens zijn verdwenen.
Twijfels heeft Van Raab van Canstein na het zien van het tv-programma nooit meer gehad. Maar het was niet zo dat hij direct na het besef van wat er speelde, blij of opgelucht was. ‘Ik schrok toen het kwartje viel… Maar zodra je bewust bent van wat er aan de hand is, is het steeds moeilijker om je gevoel te negeren. Ik heb er moeite mee mezelf te verbergen for the sake of others.’

Verwachtingspatroon
Volgens Van Raab van Canstein hebben mensen een bepaald verwachtingspatroon van mannen en van vrouwen, zo ook cliënten in zijn praktijk. Hij merkte dat cliënten van een vrouwelijke advocaat meer empathie verwachten dan hij ze in het verleden zakelijk gezien kon en wilde geven. Van een mannelijke advocaat verwacht men een meer zakelijke aanpak dan een schouder om bij uit te huilen, aldus Van Raab van Canstein. Hij is van mening dat de stereotypering van man/vrouw sowieso wel wat minder zou mogen. De meeste mannen hebben wel wat vrouwelijke trekjes en andersom. Gedrag zou niet per se moeten worden gekoppeld aan sekse.

‘Ik ben nu veel vrijer, zowel
geestelijk als in mijn expressie’

‘Het is fijn dat je jezelf kan zijn. Ik ben nu veel vrijer, zowel geestelijk als in mijn expressie.’ Toch is het spannend om het te vertellen aan anderen. In de loop van 2016 heeft Van Raab van Canstein langzamerhand zijn omgeving ingelicht. Eerst naaste familie en vrienden, vervolgens zijn directe collega’s. ‘Hoe vaker je het vertelt, des te makkelijker het wordt.’ De meeste mensen reageren over het algemeen verbaasd, maar uiteindelijk positief. Veel negatieve reacties heeft hij tot op heden niet gehad. Goed bedoelde raad om zich gewoon te gedragen als de stoere vrouw die hij toch altijd al was, heeft Van Raab van Canstein na beraad naast zich neergelegd.

Deskundigenverklaring
Afgelopen september is de wijziging van het geslacht en van de voornamen van Van Raab van Canstein bij de burgerlijke stand doorgevoerd. Door het aannemen van de Transgenderwet is een gang naar de rechter niet meer nodig. Ook de (medische) voorwaarden die in het verleden werden gesteld aan genderwijziging zijn komen te vervallen. Was het voorheen zo dat je niet meer vruchtbaar mocht zijn en geslachtsaanpassende behandelingen moest hebben ondergaan, volstaat nu het overleggen van een deskundigenverklaring waar de transgender onder behandeling is of is geweest. Het gaat nu puur om de overtuiging van de persoon tot welk geslacht hij of zij behoort. ‘Je gender hoeft niet meer per se met je uiterlijke kenmerken te matchen. Je uiterlijk is ook niet de essentie van wie je bent of wat je voelt’, legt Van Raab van Canstein uit. Slechts een beperkt aantal deskundigen kan een dergelijke verklaring afleggen, enkelen van hen zijn aangesloten bij de genderpoli van het VU-ziekenhuis. Hoewel Nederland in Europa vooruitstrevend is met de Transgenderwet en het schrappen van de eerdere voorwaarden, kan het in een land als Argentinië nog makkelijker. Daar kan iemand zijn of haar geslacht veranderen zonder enige verklaring of andere voorwaarde.

Bevestiging
‘Ik ben nu officieel man. Dat voelt echt als een bevestiging. Ik bekijk mijn gewijzigde geboorteakte dan ook nog regelmatig.’ De wijziging in de Basisregistratie Persoonsgegevens wordt direct doorgevoerd bij belangrijke instanties en ook het ID-bewijs wordt aangepast. Bestaande familierechtelijke betrekkingen veranderen niet. Ook zijn predicaat werd zonder enige moeite door de Hoge Raad van Adel – een in de regel wat behoudend instituut – gewijzigd van jonkvrouw naar jonkheer.

Toch kost het nog tijd om de gehele vertaalslag te maken, los van het feit dat het even duurt voor de omgeving eraan gewend is. Hoe collega-advocaten zullen reageren is nog onbekend, maar Van Raab van Canstein ziet het vooral met het oog op de advocatuur en rechterlijke macht positief in. ‘De samenleving lijkt er klaar voor, dat toont het aannemen van de Transgenderwet aan.’

Conservatieve beroepsgroep
De reden voor Van Raab van Canstein om mee te werken aan dit artikel is gelegen in het feit dat hij zijn genderwijzing wil meedelen aan zijn beroepsgenoten, zodat hij het niet iedere keer hoeft uit te leggen. Daarbij komt dat de advocatuur een conservatieve beroepsgroep is, die enigszins vast kan zitten in klassieke denkwijzen. ‘Maar je kan dus best zowel advocaat als transgender zijn. Al hoop ik dat men mij in de toekomst gewoon als man gaat zien en niet meer als transgender. Ik vind het mooi dat ik in de advocatuur kan bijdragen aan een open cultuur waarin mensen zichzelf kunnen zijn. Dus als door onderhavig artikel wat meer bewustwording wordt gecreëerd, is dat alleen maar goed’, aldus Van Raab van Canstein. Op de opmerking van de redactie dat het meewerken aan dit artikel dapper is, reageert hij bescheiden en resoluut: ‘Niet dapper, maar noodzaak. Zo voelt het!’
Tegelijk met het ter perse gaan van deze editie van het ABB is een brief verstuurd naar onder meer de rechtbank en andere bij de advocatuur betrokken instanties en cliënten, om de wijziging kenbaar te maken. Cliënten die het niet begrijpen, staat het uiteraard vrij een andere advocaat in te schakelen. Zeker in het kader van de noodzaak van het bestaan van een vertrouwensband tussen advocaat en cliënt. De website, het briefpapier en de visitekaartjes worden aangepast.
Van Raab van Canstein: ‘We leven in een open samenleving. We moeten leven met onderlinge verschillen. Het zou mooi zijn als er wederzijds begrip en respect kan worden getoond. Laat alle mensen zijn wie ze willen zijn. Tolerantie naar een ieder’.

Wet wijziging vermelding van het geslacht in de geboorteakte (transgenders)

Sinds 1 juli 2014 is het voor Nederlanders van 16 jaar en ouder met een blijvende overtuiging tot een ander geslacht te behoren mogelijk om op grond van een verklaring transgender de aanduiding van het geslacht in de geboorteakte te wijzigen. Ook kan de voornaam (of voornamen) van de persoon in kwestie gewijzigd worden.

Volgens de wet is het voldoende als een deskundige vaststelt dat de overtuiging van een wilsbekwaam te achten persoon om tot het andere geslacht te behoren blijvend van aard is. Met die deskundigenverklaring kan de ambtenaar van de burgerlijke stand de vermelding van het geslacht in de akte van de geboorte aanpassen. De keuze is daarbij beperkt tot man of vrouw. Een derde optie, bijvoorbeeld ‘geslacht onbekend’, is niet mogelijk.