Quote-hoofdredacteur Sander Schimmelpenninck waarschuwt voor gemakzucht

Op de Zuidas ontdekte Sander Schimmelpenninck dat de advocatuur niets voor hem is. Hij leerde meer van zijn tijd als uitbater van een pizzatent in de Pijp. Sinds november 2016 is hij hoofdredacteur van het zakenblad Quote en hard op weg een Bekende Nederlander te worden. Een interview over advocatuur, ondernemen, vrouwen en politiek.

Tekst: Juliette Daniels en Tomasz Kodrzycki

Als wij Sander Schimmelpenninck (34) ontmoeten op een zonnig terras, is hij nog aan het bijkomen van het Gouden Televizier-Ring- gala van de vorige avond. Maar zodra hij door ons op de praatstoel wordt gezet, steekt hij enthousiast van wal.

Foto: Tom ten Seldam.

Wat houdt je deze dagen bezig?
‘Ik ben een boek aan het schrijven met ­Ruben van Zwieten (de dominee van de Zuidas, red). Bij Quote zien we nu dat het verhaal van Piketty (auteur van het in 2013 verschenen Kapitaal in de 21e eeuw, red.) klopt: het verschil tussen arm en rijk wordt groter en vooral het verschil tussen rijk en exorbitant rijk. De klassieke succesvolle ondernemers uit de maak-industrie, bij wijze van spreken de al dan niet eenvoudige mensen met een goed lopende betonplatenfabriek, worden ook rijker, maar dat volgt de conjunctuur. Aan de andere kant zie je private equity en fintech mensen die er zomaar ineens een miljard bij krijgen. Dat was voorheen niet mogelijk. Bijvoorbeeld Mabel van Oranje die dankzij haar man Friso ineens 240 miljoen krijgt aan aandelen, terwijl de gewone belegger niet kon intekenen op die beursgang. Je ziet dat die financiële elite, die ogenschijnlijk intellectuelere en cultureel interessantere mensen zijn dan die betonplatenboer uit Hengelo, eigenlijk asocialer zijn. Geen belasting willen betalen. Heel meritocratisch denken: ik verdien dit gewoon, want ik ben beter dan de rest, terwijl de betonplatenboer zegt: “Mwahh ik heb gewoon geluk gehad, ik heb met die jongens nog gevoetbald, nu werken ze voor me, nou mooi”.’’

Is dit iets tijdelijks denk je?
‘Nou, ik hoop het wel want ik denk echt dat het een slechte ontwikkeling is. De dividendbelastingdiscussie is natuurlijk wel interessant, want vijf of tien jaar geleden zou die discussie er niet zijn geweest. Jarenlang kwam je weg met zo’n voorstel, het is een pragmatisch argument, goed voor de handel, banen, prima. Maar er verandert echt wel wat in het sentiment: mensen voelen al vijftien jaar dat hun salarissen niet omhoog gaan, terwijl ze wel mensen op Instagram de hele tijd gaaf zien doen en daar goed geld zien verdienen. Het begint te wringen.
De Amerikanen hebben natuurlijk geweldig de leugen verkocht van de Amerikaanse droom terwijl het juist heel moeilijk is om de Amerikaanse droom te verwezenlijken omdat daar een hele kleine groep mensen de boel verdeelt. In Europa moeten we daar ook mee oppassen.’

‘Goed gekwalificeerde mensen hebben
gewoon geen zin meer in de politiek’

Schimmelpenninck vervolgt: ‘Mijn nieuwe boek gaat ook concreet over de situatie in Nederland dat wij een financiële elite hebben die totaal niet verweven is met of geïnteresseerd is in de politieke elite. Tweehonderd jaar geleden als je uit een voorname familie kwam en je had vier slimme kinderen, zoons dan waarschijnlijk, dan gingen er twee in het landsbestuur want dat was het hoogst haalbare. Twee werden er minister of burgemeester en eentje werd dan advocaat en de ander bankier of zoiets. Goed gekwalificeerde mensen hebben gewoon geen zin meer in de politiek. In die tijd was natuurlijk het bestaan van politicus minder vervelend dan nu, je stond hoog in aanzien en je kreeg meer betaald. Toen had de politiek ook al vervelende kanten, mensen die het niet met je eens zijn. Mensen wilden toen ook gewoon aardig gevonden worden en als politicus kun je dat natuurlijk vergeten. Maar deze mensen hadden plichtsbesef. Onze politiek bestaat natuurlijk toch uit omhooggevallen basisschoolleraren. Het is gewoon niet een heel hoog niveau. Onze premier is de HR manager van Unilever, en dat is prima maar….’

Wat verwacht je dan? Homo universalis? Leonardo-Da-Vinci-achtige figuren?
‘We hebben behoefte aan meer voorhoedelopers, mensen die de voortrekkersrol op zich nemen en dus niet uit gebrek aan kansen gewoon maar de politiek in gaan zoals Thierry Baudet. Gewoon goede mensen. Wopke Hoekstra bijvoorbeeld. En Grapperhaus van Allen & Overy, dat is natuurlijk een interessante man. Waarom gaat hij wél de politiek in en veel van zijn vakgenoten niet? De meeste mensen zullen heel anders redeneren: waarom zou je daaraan beginnen? Voor het geld hoef je het niet te doen, terwijl de baan alleen maar gezeik oplevert. Er zijn veel redenen om het niet te doen, die heel valide zijn, maar als iedereen zo denkt krijg je matige kwaliteit. Ik mis de maatschappelijke verantwoordelijkheid die je wel van zo’n elite mag verwachten. Je kunt de vraag stellen: “Waarom heb je eigenlijk een elite nodig?” Nou ja dat is nou eenmaal menselijk. Er is geen maatschappij geweest zonder elite. De Russen hebben ze daar allemaal over de kling gejaagd en toen kwam er gewoon een nieuwe elite die veel slechter was. Er is altijd een elite maar de vraag is: hoe krijgt een elite geloofwaardigheid en vertrouwen? Het lijkt mij dat dat er komt door het goede voorbeeld te geven. Dat is de elite vergeten.’

Foto: Oof Verschuren.

We vragen hem of er in de ondernemerswereld ook dergelijke ‘goede voorbeelden’ te vinden zijn. ‘Binnen de Quote 500 ontstaat er een schisma tussen de “makers en de takers”. Je hebt als ondernemer tonnen opgebouwd en je verkoopt dat aan een Private Equity club. Die trekken de hele tent uit elkaar en binnen drie jaar verdienen ze wat het hele bedrijf in jaren heeft opgeleverd. Gelukkig is de klassieke Quote-500-man de “maker”. Vaak mensen van eenvoudige komaf, in extreme gevallen tegen het analfabete aan – kunnen geen brief schrijven. Bijvoorbeeld de lasser die op zijn 14e van de mavo is getrapt en voor zijn 30e multimiljonair is geworden met het lassen van productielijnen voor kipnuggets. Zo zijn er heel veel bijzondere lui, denk aan types als John De Mol en Frits Goldschmeding, die de uitzendbranche hier in Nederland op poten heeft gezet.’

Wat wil je Quote meegeven tijdens je hoofdredacteurschap?
‘Je moet met je tijd meegaan. Voordat Jort kwam was Quote een soort Economist. Heel saai. Het FD van nu is spannender dan de Quote van toen. Van 1993 tot 2006 is Jort hoofdredacteur geweest, 13 jaar, ik moet er trouwens niet aan denken. Jort was er in de tijd dat het geweldig ging. Het kapitalisme had gewonnen. Het was dus logisch dat in die tijd de focus lag op het plaatje, op het geld, op het bevrijdende gevolg van we mogen eindelijk laten zien dat we geld hebben. Toen ik kwam was het trucje van Jort Kelder heel erg leidend. Deze tijd is weer anders en daar past weer een andere toon bij.’

Waarom is de tijd anders? Oud Zuid is toch gewoon Oud Zuid?
‘Het pronkerige is natuurlijk voorbij. Mensen zijn panisch over hun vermogen. We denken dat de wereld transparanter wordt, maar het tegendeel is waar. De rijken zijn zich steeds meer aan het verstoppen. Mensen vinden het niet nodig om te laten zien wat ze hebben.
Het gaat bij Quote nu meer om het inspireren van jonge ondernemers. Ik ben iets meer moraliserend zou ik zeggen. Dat hele vrijblijvende, dat “lang leve het kapitalisme”, dat gaat niet meer, dat merk je gewoon.’

Waarom ben je eigenlijk de advocatuur ingegaan?
‘Uit luiheid. International Business, dat kwam uit mijn keuzetest, dat vonden mijn ouders toch niet een echt serieuze studie. “IBA, is dat universitair?” was de vraag. Ik ging overstag: “Oké, ik ga wel rechten doen dan”. Nu zou ik dat anders doen. In die tijd zei men, “met rechten kun je alles” maar dat is helemaal niet waar. Met rechten kun je niks. Ik zou altijd mijn kinderen adviseren om economie of liever nog, iets technisch, te studeren.’

‘Ik ben advocaat geworden uit luiheid’

Ben je met opgeheven hoofd weggegaan uit de advocatuur?
‘Nee. terneergeslagen. Nou, ik moet het vooral bij mezelf zoeken. Het is veel te makkelijk om andere mensen de schuld te geven. Ik ben gewoon geen goede advocaat. Een goede advocaat is een specialist in dit tijdsgewricht, ik ben een generalist. Je moet toch wel echt geconcentreerd uitzoekwerk doen en ik ben meer van het macroniveau. Ik denk dat ik het 40 jaar geleden misschien wel leuk had gevonden, maar toen was er nog plek voor generalisten. Dat is er nog steeds wel bij kleinere kantoren, maar goed: ik kwam op de Zuidas terecht, bij Houthoff. Ik zat op corporate litigation en corporate transactions. Bij corporate transactions moest ik bijvoorbeeld werken aan een overname. Dat supergedetailleerde werk, dat vind ik niks. Litigation vond ik boeiender, maar ik heb zo weinig gepleit dat ik niet eens kan zeggen of ik dat leuk vond.’

Heb je nog een boodschap voor advocaten?
‘Haha. Run! Nee, advocaten zijn bijna allemaal superleuke mensen. Ik denk dat je weinig beroepsgroepen tegenkomt waar je zoveel leuke en interessante gesprekspartners vindt als in de advocatuur. Het zijn allemaal welbespraakte mensen. De advocatuur is natuurlijk te divers om er iets heel onaardigs over te zeggen.’

Je hebt de Zuidas wel een biotoop genoemd. Is dat meer dan in andere beroepsgroepen?
‘Ik geloof wel dat die Zuidascultuur bij zeker de helft van de mensen niet het beste naar boven haalt, omdat je toch erg bezig bent met interne politiek en dat soort dingen. Ik denk dat daar met name een bepaald type man bij gedijt en alle andere mensen niet.’

Beschrijf dat archetype eens?
‘Haha, nou ja kijk vroeger waren advocaten natuurlijk corpsballen uit Leiden. Maar de partners van nu zijn toch meer sociale stijgers uit Nijmegen en Maastricht. Die wíllen echt nog. Ik denk dat het hele harde werken, zonder eigenlijk zelf echt ondernemer te zijn, een bepaald type mens aantrekt dat dit mooi vindt. Dat zijn niet de gave gasten van het corps, die zijn er na een jaar wel klaar mee. Die zoontjes van die partners van 50 jaar geleden hebben daar echt geen zin meer in.’

Na je kortstondige flirt met de advocatuur opende je een pizzatent in Amsterdam. Pink Flamingo Pizza in de Pijp. Hoe reageerde je vader daarop?
‘Die vond dat prima. De pizzatent kwam op ons pad. Horeca was wel een goede leerschool met personeel, cijfers en al dat gedoe. Het is niet vaag: als het open is, is het open en moet je productie draaien. Ik heb van mijn pizzatent veel meer geleerd dan op die hele Zuidas. Je moet alles zelf doen. Als je afgestudeerd bent in de rechten dan weet je niet eens hoe de BTW werkt. Dat leer je wel als je een pizzatent hebt. Daarnaast nog de druk van geld verdienen en niet de luxe van salaris.’

Toch werd het geen pizza-imperium, maar ging je schrijven. Wanneer kwam je erachter dat je schrijven zo leuk vond?
‘Op de middelbare school wist ik dat al wel. Dan moesten we een betoog schrijven en had ik een 10. Ik las ook gewoon veel, kranten met name. Er was gewoon geen fuck te doen in Twente. Je voetbalde en je las. Ik “spelde” HP-De Tijd en ik las elke dag de NRC en de Tubantia. Die Tubantia is overigens een uitstekende krant.’

Hoe ben je bij Quote terechtgekomen?
‘Vanaf het begin was het plan dat mijn pizza-compagnon Jaap en ik beiden ons eigen ding konden blijven doen. Jaap was zanger en ik kon het schrijven bij Quote gaan oppakken. Ik sprak destijds met iemand die ik nog kende van VJK-kamp (Vrije Jeugdkerk en -kampen, red.) van vroeger en die zei me eens te gaan praten bij Quote, want daar willen ze nog wel eens zo’n rare vogel aannemen. Dat ben ik dan maar gaan doen. Ik las de Quote helemaal niet maar ben daar toen wel gaan werken. Inmiddels weet ik: schijven voor Quote is het leukste dat er is. Elke maand 4000 woorden was de bedoeling. De ene keer een luchtig verhaal over jeugdkampen, de andere keer wat meer diepgang. Voor mij lagen er wel kansen omdat mijn voorganger (Mirjam van den Broeke, red.) niet heel sterk was, met name in de media niet. Mensen verwachten toch dat de hoofdredacteur van Quote een uitgesproken figuur is. Ik heb toen gewoon gezegd tegen mijn baas: ‘Volgens mij moet je Mirjam gewoon vervangen voor mij’.’

Kom je nog aan schrijven toe?
‘Ik maak bijna elke maand nog een verhaal. Mijn eindredactie is niet zo blij want ik ben vaak te laat. Het piept en kraakt aan alle kanten, ik heb net te weinig tijd. De meeste hoofdredacteuren schreven geen verhalen overigens. Ik vind het wel belangrijk voor mijn geloofwaardigheid – ik wil mezelf journalist kunnen blijven noemen. Dat ik ook ergens in kan duiken en kennis kan opdoen, en niet zomaar vanaf macroniveau iets ga roepen.’

Is Quote een apenrots?
‘Het is een klein rotsje. We zijn met 14, 15 man. Het is bij ons eigenlijk een groot studentenhuis. Het is een ontzettende mannencultuur. Er wordt veel geborreld. Constant elkaar afzeiken, snoeihard voor elkaar zijn maar wel heel close, echte vriendschap. Een leuke plek om te werken als je erin meegaat.’

Wat komt er na Quote?
‘Ik denk dat ik over vijf jaar weer wat anders ga doen. Ik weet nog niet wat. Er zijn veel mensen in de tv-wereld die wat van me willen. Ik ben voor van alles en nog wat gevraagd, tot en met het presenteren van RTL Boulevard. Tegen het programma De Opvolgers heb ik ‘ja’ gezegd. Dat ligt in het verlengde van Quote. Het is lastig om je weg in de tv-wereld te vinden. Het is heel oppervlakkig. Wat ik wel weet is dat ik zeker niet van een autocue ga aflezen dat Prins Harry een nieuw hondje heeft gekocht.’

Zou je RTL Boulevard niet kunnen ‘verSanderen’?
‘Nee dat gaat niet: die 100.000 huisvrouwen die willen gewoon het hondje van Prins Harry zien. Presentator zijn lijkt me ook wel minder interessant. Als journalist – en dat ben ik toch – wil je bereik. De tv, althans Hilversum, is wat dat betreft zeker crisisgebied. Netflix, dus consumptie van beeld en geluid natuurlijk niet. Dus daar moet je wat mee. Ik zou liever voorhoedeloper zijn bij Netflix-dingen die ook naar Europa komen dan één van de laatste tv- persoonlijkheden van Hilversum te zijn.’

Wat doe je nog meer, op zakelijk gebied?
‘Ik ben in Kroatië met wat vastgoeddingetjes bezig. In Hvar heb ik een studio en ik vind het heel leuk om in een land dat je niet kent je weg te vinden. In zo’n setting voel ik me, als “generalist”, erg op mijn plek. Je moet goed kunnen babbelen, in het Italiaans, Engels, Kroatisch. Ik pak die mensen in omdat ik heel veel weet van het eiland, soms meer dan die mensen zelf. Dan worden je ineens links en rechts dingen aangeboden. We verhuren de appartementen in een Airbnb-constructie. Voor Amsterdam is dat geen oplossing maar Airbnb is voor die plek een fantastisch systeem, een impuls. Dat appartement van mij stond leeg en dat is nu opgeknapt. In Amsterdam concurreert Airbnb rechtstreeks met jonge mensen die een huis willen kopen, dat is natuurlijk een heel ander verhaal. In Kroatië is het toerisme zo ongeveer de enige inkomstenbron. Airbnb is toch een beetje voor bananenlanden.’

Over Amsterdam: nu wil de gemeenteraad de letters ‘I Amsterdam’ weghalen.
‘Ik vind het prima. Het staat symbool voor iets waar we vanaf moeten. Die Frits ­Huffnagel, die pretbek-VVD’er waar je niks aan hebt – van het kaliber gezellige bierdrinkers die te hard willen rijden op de snelweg – die heeft dat verzonnen, dat was natuurlijk ook in de crisistijd. Toen kwam ook Airbnb op. Al die hipsters die geen baan konden vinden en pappa en mamma die dan een appartement voor ze kopen. Maar nu gaat het economisch goed dus waarom zou je nu nog die paar honderdjes pakken voor een stel smerige toeristen in je appartement?
De toeristen komen nu voor de verkeerde redenen naar Amsterdam, het is een pretpark met hoeren en drugs. Dat is niet Amsterdam. Dat moet veranderen, dat is waardeloos. Dat doe je door hoge toeristenbelasting, je lost het op met duurder maken. Alles is hier zo goedkoop. Ik ben niet tegen prostitutie maar om dat zo’n prominente plek te geven in het centrum: nee.’

Dat “lang leve het kapitalisme”, dat
gaat niet meer, dat merk je gewoon’

In 2016 schreef je in een stukje: ‘Vrouwen, ga eens werken, of trouw een voetballer’. Dat maakte wel wat tongen los. Hoe zit het met het arbeidsethos van de Nederlandse vrouw? En parttime werken in de juridische sector, is dat mogelijk?
‘Het is prima in de juridische sector om parttime te werken. Niet in M&A maar in veel gebieden kan dan prima. De meeste rechters zijn vrouw. Maar de statistieken laten wat anders zien: onze vrouwen staan onderaan qua gewerkte uren. Dat kan ik deels wel verklaren. Financieel is het heel lang niet nodig geweest. Nederland is een goedkoop land om te leven, onze boodschappen zijn hartstikke goedkoop. Woonlasten buiten Amsterdam zijn echt niet hoog, dus alleen met het salaris van je man kun je een gezin draaien. Dat is het Nederlandse model, mogelijk omdat we als land ook bepaalde dingen toevallig mee hebben. Centrale ligging in Europa, grote haven waar we lekker op zeecontainers kunnen afromen. Een mooie gasbel en andere mazzeltjes.’

Zijn we decadent geworden?
‘Nee, dat denk ik niet. Maar de vraag is wel hoe lang we die voorsprong gaan volhouden. Moeten we op tijd beginnen om toch een beetje harder te gaan werken? Ik denk dat het toch wel nodig gaat worden, dat vrouwen zelf een beetje meer gaan werken. En het ís af en toe niet helemaal eerlijk. Ik zie dat bij vrienden van onze leeftijd om mij heen. De vrouw zegt dan “Ik ga drie dagen werken, twee dagen met de kinderen”. Dan gaan ze er van uit dat de man dat heel leuk vindt. Maar dat is voor mannen helemaal niet zo vanzelfsprekend. De grap is dat de financiële druk bij de man komt te liggen: hij voelt zich al snel toch verplicht die promotie te pakken in die baan die hij eigenlijk haat. Het is niet helemaal van deze tijd.’

Moet de overheid er wat aan doen? In Zweden voorbeeld kunnen mensen anderhalf jaar ouderschapsverlof opnemen en dan kun je dat als ouders verdelen. Zou dat werken in Nederland?
‘Ja prima. Maar in Zweden hebben de vrouwen daar voor gevochten. Die wens komt in Nederland niet van de vrouwen, de meesten vinden het prima zo. Twee, drie dagen werken, lekker op het terras zitten. Alleen de vraag is: kunnen we dan als land de welvaart vasthouden als iedereen om ons heen zo hard aan het werk is. En: is het wel een eerlijke deal voor de staat die investeert in al die opleidingen? Als je heel graag arts wilt worden en je wordt uitgeloot voor medicijnen en ziet vervolgens zo’n meisje er al snel mee ophouden, dan voel je je als student wel flink genaaid.’

Komen vrouwen in Zweden op deze manier makkelijker aan de top?
‘Ja dat denk ik wel. In Zweden ben je er een tijdje uit na de geboorte van je kind maar dat is anders dan twintig jaar parttime werken.’

Ik heb zo’n vermoeden dat jij niet in het glazen plafond gelooft?
‘Nee. Ik geloof niet in een glazen plafond. Ik zou zeggen dat heel veel mensen aan de Zuidas staan te springen om meer vrouwelijke topmensen. Vrouwen worden ook specifiek benaderd: zou je niet willen doorstromen of een “traject” in willen? Die vrouwen hoeven dat dan vaak helemaal niet.’

Hebben vrouwen niet gewoon een andere stijl?
‘Sommige eigenschappen die je veel ziet aan de top, liggen vrouwen wellicht niet. Misschien hoeven ze niet zo hard mee te schreeuwen in de board room. Maar goed, je hebt gewoon een aantal eigenschappen nodig om baas te kunnen zijn van een bedrijf. Vrouwen zijn meer gericht op consensus en sfeer. Mannen willen meer leiden. Dat laatste is in het bedrijfsleven toch gewoon nodig. In de juristerij en de politiek zijn vrouwelijke eigenschappen wellicht belangrijker dan de mannelijke eigenschappen. Maar in het bedrijfsleven is dat anders. En dat is ook niet erg. Mannen en vrouwen zijn niet hetzelfde en dat moet je ook helemaal niet willen.’

Lekker dan, denkt die ambitieuze vrouw. Zij wil ook wel CEO worden, maar denkt: ik heb dat setje eigenschappen niet.
‘Dan wil ze het waarschijnlijk ook niet. Een man die helemaal doorgeladen is met testosteron wil ook geen verzorger of kleuterjuf worden.’

Interview: Saskia Belleman, de koningin van de rechtbankverslaggeving

Onder rechters, advocaten en officieren van justitie zijn rechtbankverslaggevers bijzondere spelers. Saskia Belleman, rechtbankverslaggever bij De Telegraaf, is misschien op dit moment wel de bekendste. Haar handelsmerk zijn live-twitterfeeds vanuit de rechtbank. Met bijna 50.000 volgers is zij voor velen dé bron voor nieuws uit de zaal bij de grote strafzaken. Maar ook bij kleinere, niet-strafrechtelijke zaken is zij aanwezig, tablet op schoot. ‘Twitter is elastisch, papier niet’.

Tekst: Victor van Campen en Tomasz Kodrzycki

Als advocaat weet je dat je een mooie zaak te pakken hebt als Saskia Belleman vanuit de zaal mee-tweet. Van het Wilders-proces tot de terugkeer van Laura H., Belleman is er bij. Toch duurde het even voordat rechters en advocaten gewend waren aan het feit dat zittingen in real time op internet te volgen zijn. In groot detail beschrijft Belleman wat ze hoort en ziet, waardoor het mogelijk is om op afstand de sfeer in de rechtszaal te ervaren. Maar het blijft niet bij enkel beschrijven. Via haar twitterkanaal beantwoordt Belleman vragen over de dossiers waar zij verslag van doet en roept zij soms reageerders en reaguurders tot de orde.

‘Ontzettend veel mensen reageren vanuit hun onderbuik’, vertelt Belleman. ‘Ik vind dat het dan ook mijn taak als journalist is om te zeggen: er is ook een andere kant dan alleen tekeergaan tegen advocaten. Soms kan ik echt boos worden. Zo was ik bij een zitting over een man die zijn schoonmoeder had vermoord. Als er dan op Twitter iemand zegt: “Ik denk er ook wel eens zo over”, dan zeg ik dat ik dat misplaatst vind.’

Werkt het?
‘Soms, maar soms moet ik ook gewoon mensen blokkeren’. Irritatie wekken inmiddels wel de hardnekkigen, die zich steevast, soms in bloemrijk proza, laatdunkend uitlaten over de ‘milde straffen van de Nederlandse rechter’, op een moment dat het OM nog maar zijn eis formuleert. Belleman, die steevast uitlegt dat de rechter dan nog moet oordelen, vervult in dat opzicht inmiddels ook een educatieve functie.

In minder dan 140 tekens per tweet doet Belleman vanaf een tablet verslag vanuit rechtszalen in heel Nederland. De nieuwe twittergrens van 280 tekens hanteert ze nog niet. Vroeger tweette ze nog wel vanaf een telefoon, maar ter voorkoming van een ‘twitter-arm’ gebruikt ze al tijden exclusief haar tablet. Een lievelingsrechtbank heeft ze niet, maar er zijn wel duidelijk plekken waar ze liever komt. De beveiligde rechtszaal bij Schiphol scoort goed, en aanzienlijk beter dan bijvoorbeeld de ‘De Bunker’. Namen van verdachten, die degenen in de rechtszaal allemaal horen, vermeldt zij niet, naar goed gebruik onder journalisten. Bij bijvoorbeeld Jos van Rey was dat anders, omdat hij zelf ook de publiciteit opzocht.

Belleman zoekt zelf de zaken uit. ‘Ik spit de zittingslijsten door, kijk wat er allemaal dient, en maak dan een afweging op basis van media-aandacht en de ernst van het feit’, legt Belleman uit. ‘Dat kan gaan om heftige moordzaken, maar ook bijvoorbeeld het verhaal van een antiquair uit Maastricht die een boete krijgt omdat hij niet op de stoep mag zitten. En ja, dan ga ik daarvoor naar Maastricht’.

Confronterend
Komt het rechtstreekse en uitgebreide verslag vanuit de rechtszaal niet te dicht in de buurt van het filmen van de zitting? Het is immers bijna alsof je erbij zit, inclusief omschrijvingen van emoties en non-verbale communicatie. Belleman zegt dat zij het daar niet mee eens is. Ze beschrijft hoe het strafproces werkt en houdt zich daarbij aan de persrichtlijn van De Rechtspraak. ‘Het blijft tekst, en ik breng niemand in beeld. Als iemand een bijzonder herkenbare voornaam heeft, kort ik ook die af’. Aanvankelijk probeerden rechters Belleman nog wel eens te verbieden haar telefoon te gebruiken in de rechtszaal. Soms omdat ze dachten dat er werd opgenomen, soms omdat ze het confronterend vinden dat alles wat er in de rechtszaal gezegd wordt, meteen op straat ligt. Ze vermoedt dat er in de raadkamer soms wel naar het verslag op twitter wordt gekeken, want na terugkomst in de rechtszaal proberen sommige rechters punten te verduidelijken die tot veel discussie op twitter hebben geleid. Daar is ze – terecht! – best wel trots op.

Een onzinmedium, dat vond Belleman aanvankelijk van Twitter. ‘Dat is toch voor mensen die het nodig vonden de wereld te laten weten wat voor hagelslag ze gingen kopen’. Totdat een collega van haar wees op de mogelijkheid om via twitter rechtstreeks vanuit de zaal verslag te doen van het Wilders-proces. ‘Alle kranten en televisiezenders zouden bij dat proces aanwezig zijn. Wat konden wij daar als dode bomen-medium nog aan toevoegen?’ Zo is het idee van actuele berichtgeving van de zitting via twitter ontstaan, wat aangemoedigd werd door de Telegraaf-redactie: ‘Ga zo door’, kreeg Belleman te horen terwijl de volgers binnenstroomden.

‘Aan het begin vond ik Twitter
maar een onzin-medium’

Even leek het er op dat het bij het Wilders-proces zou blijven, maar al snel merkte Belleman dat zij in een behoefte voorzag. Mensen begonnen via twitter vragen te stellen, wat Belleman in het begin afhield. Maar naarmate ze vaardiger werd, begon ze ook vragen te beantwoorden. ‘Dat zijn vragen zoals: “Wanneer doet de jury uitspraak?” Dan vind ik het ook mijn taak als journalist om het publiek iets te leren over hoe de rechtsstaat in elkaar zit. En in tegenstelling tot de krant heb ik op twitter wel de ruimte om dingen uit te leggen. Twitter is elastisch, papier niet.’ Inmiddels is Belleman een ‘force to be reckoned with’, en geniet ze veel autonomie van haar redactie.

Wat de openbaarheid van de rechtspraak betreft, valt er nog wel wat te winnen. Zo is de informatie over welke zaken er dienen niet goed beschikbaar. De rechtspraak moet openbaarheid serieuzer nemen en mensen actief informeren, aldus Belleman. Waarom dat niet gebeurt, begrijpt ze niet. Ze vindt dat grotere openbaarheid niet ten koste hoeft te gaan van bescherming van de privacy van de verdachte. ‘Je kunt best informatie over een zaak geven zonder privacygevoelige informatie prijs te geven. Openbaarheid is meer dan alleen de deuren van de zittingszaal open zetten’. Daarnaast zijn zittingen openbaar en kan iedereen die de moeite neemt naar de rechtbank gaan in beginsel zien, horen en bij naam identificeren.

Droge feiten
Belleman begon haar journalistieke carrière als algemeen verslaggever, waar ze zich overal tegenaan kon bemoeien. Gaandeweg verwierf ze leidinggevende functies op de redactie van eerst het ANP, en later De Telegraaf, maar uiteindelijk ging het toch weer knagen en wilde ze terug naar de inhoud en weg van de processen. Tegenwoordig zit zij full time, vijf dagen per week in de rechtszaal. Vanaf haar tablet komen de vaak ernstige verhalen van slachtoffers en verdachten vanuit de rechtszaal de wereld in. Volgens Belleman hoef je daar niets bovenop te doen, de droge feiten zijn vaak al spannend genoeg. Wel probeert ze ook de sfeer nauwkeurig te beschrijven. ‘Soms heb ik echt zielsmedelijden met zo’n verdachte, als alles in iemand zijn leven heeft tegengezeten’. Belleman beschrijft de rechtszaak van de oud-directeur van de GelreDome, die op een dag zijn vrouw doodsloeg met een honkbalknuppel. ‘Iets in hem is geknapt, en bij de zitting was te zien dat die man helemaal kapot was. Ik heb veel meer zaken gezien die gaan over mensen die niet echt “criminelen” zijn, maar gewone mensen die om allerlei vaak treurige combinaties van omstandigheden ineens ervan verdacht worden iets buitengewoon verschrikkelijks te hebben gedaan. En dat soms ook hebben gedaan. Ik probeer ook begrip te kweken voor de rol van de verdachte. Dat soort zaken fascineert me. Het zijn zittingen waar ik ademloos naar kan kijken.’

‘Soms heb ik echt zielsmedelijden
met zo’n verdachte’

Wij vragen of Belleman beoogt louter objectief verslag te geven van wat zij in de rechtszaal ziet. ‘Ik probeer zo sec mogelijk verslag te doen, maar ik weet dat in de selectie van zaken al een zekere subjectiviteit zit en dat ik het soms kan kleuren. Ik observeer wel dingen en merk die dan ook op. Bijvoorbeeld als een verdachte spijt heeft, maar eigenlijk alleen van de situatie waarin hij- of zijzelf is beland. De vermelding van die observatie is niet waardenvrij’.

Gematigd geluid
Is Belleman dan wel rechts genoeg voor De Telegraaf, vragen wij? ‘Dat hoeft dus niet’, lacht ze, ‘want er werken niet alleen maar rechtse mensen bij De Telegraaf’. De platte kopij die de krant aanlevert wordt met genoegen overgenomen door de regionale kranten van de Telegraaf Media Groep, die een veel minder rechtse signatuur hebben. Wel plakken ze daar meestal een andere kop op – dat maakt (in perceptie) erg veel verschil. Het gematigde geluid is er dus zeker, afgezien van een ‘superlatiefje hier en daar’. Belleman voegt toe dat zij geen invloed heeft op de koppen boven de artikelen: dat is een vak apart. Eerlijkheidshalve zijn het niet altijd de koppen die zij had zelf geplaatst bij haar eigen stukken (ze schrijft ook gewoon in de krant).

Een van de zaken die Belleman het meest bij is gebleven is die van een automobilist in Groningen die twee spelende tienjarige meisjes had doodgereden. De dochter van Belleman was toen ook in die leeftijd. Belleman legt uit dat dodelijke ongelukken en de straffen die daarop volgen bijna niet uit te leggen zijn, omdat mensen al heel snel klaar staan met hun oordeel. ‘Voor het publiek is zo iemand een moordenaar. Ik heb mij de blaren op de vingers geschreven om uit te leggen dat het begrip “roekeloos” in het recht iets anders is dan in het alledaagse spraakgebruik’.

Of Belleman wel eens spijt heeft van een tweet? ‘Ja, al probeer ik altijd goed te blijven nadenken’. Zo versloeg ze via twitter in detail het gruwelijke feitenrelaas in de zaak van Marianne Vaatstra. ‘Soms hoor ik iets op de zitting, en dan denk ik, laat ik dit even parkeren. De grens tussen volledigheid en sensatie ligt elke keer ergens anders. Ik heb wel eens een tweet verwijderd’.

Goede advocaten
Uiteraard zijn we benieuwd hoe Belleman, met vermoedelijk meer ‘zittingservaring’ dan de gemiddelde advocaat, de spelers in de rechtszaal beschouwt: wat vindt zij zoal van de Nederlandse rechters, officieren, en – natuurlijk – advocaten? ‘Je komt heel uiteenlopende deelnemers tegen. Er zijn advocaten die zich het er maar gemakkelijk van af maken, die niets hebben voorbereid, geen pleitnota op papier hebben, een verhaal vertellen waar kop noch staart aan zit. Dan denk ik, die verdachte had echt een betere advocaat verdiend. Soms zijn er ook advocaten die je van tevoren al gaan bellen, die informatie aan je willen geven, maar dat verhaal is natuurlijk gekleurd’. Wat typeert volgens Belleman dan een goede advocaat? ‘Dat is iemand die vanuit zijn hart pleit, die durft af te wijken van zijn pleitnota en die inspeelt op wat er op de zitting gezegd wordt. Een advocaat die het onderste uit de kan wil halen maar wel realistisch blijft, dus: niet stug vasthouden aan kansloze verweren of verzoeken die toch wel worden afgewezen. En je hoeft ook niet namens je cliënt onzin te verkopen’.

‘De grens tussen volledigheid en
sensatie ligt elke keer ergens anders’

‘Soms zie je op zittingen officieren van justitie voor wie het persoonlijk lijkt’, vervolgt Belleman. ‘Te fanatiek doet de zaak geen goed. Een zakelijk verhaal, waarbij je je professionele distantie bewaart en je emotie er buiten laat, is dan beter’. Ze legt uit dat een officier van justitie die een verdachte laat zien dat hij serieus genomen wordt, tien keer meer informatie uit zo’n verdachte kan krijgen. En soms hebben officieren gewoon te weinig ‘hard bewijs’. Bij wijze van voorbeeld haalt ze het ‘verhullend taalgebruik’ aan. Criminelen communiceren verhuld met elkaar, is de onderliggende idee. Dat kan. Maar er is een risico dat in de beleving van de officier op een gegeven moment elk vaag gesprek kennelijk verhullend bedoeld moet zijn, en dus bewijs is van een of ander misdrijf. ‘Soms is iets gewoon wat het is: een vaag telefoongesprek voor buitenstaanders, terwijl de bellers elkaar precies begrijpen’. Dit soort observaties raakt aan de magistratelijkheid van het openbaar ministerie.

Volksgericht
Mateloos ergert Belleman zich aan wat tegenwoordig een ‘standaardargument’ van strafrechtadvocaten lijkt te zijn geworden: ‘Mijn cliënt is al veroordeeld door de media’. Belleman benadrukt dat we in Nederland natuurlijk geen volksgericht willen hebben en dat het daarom slecht zou zijn als de volledige naam van verdachten genoemd wordt, want die blijft hangen bij het publiek. ‘Gebrek aan bewijs, dat blijft niet hangen’. Toch vindt Belleman dat bijvoorbeeld kopschoppers of mensen die helemaal los zijn gegaan met geweld in het uitgaansleven zelf maar de consequenties van media-aandacht over hun daden moeten dragen. ‘Ons werk moet geen verzachtende omstandigheid zijn en ik erger me aan het automatisme van advocaten die het aanvoeren’, aldus Belleman.

Nog iets waar Belleman zich aan ergert zijn de voorzieningen in rechtbanken voor pers en publiek. Die laten volgens haar ernstig te wensen over. ‘De arbodienst zou ze op de bon slingeren’, stelt Belleman. Zo stoorde ze zich aan de matige voorzieningen voor het publiek bij de Rechtbank Rotterdam. Twee tweets later was het ineens geregeld. Dat kon dus ook eerder. Toch zijn er nog genoeg rechtbanken en gerechtshoven waar ruimte is voor verbetering: in Zwolle was tot recent geen perskamer en de kamer voor slachtoffers en nabestaanden is een soort liftschacht. In Utrecht wordt het tijdstip van hervatten van de zitting niet duidelijk doorgegeven terwijl een lunch niet op de rechtbank te krijgen is, met als gevolg dat mensen niet het gebouw uit durven te lopen uit vrees dat ze de zitting missen. In Den Bosch zijn er maar een paar klaptafels voor journalisten en bij het nieuwe Gerechtshof Amsterdam waren aanvankelijk niet eens banken buiten de zaal voor wachtenden. In de zaal zitten media zo dicht op de procespartijen dat je de advocaat met zijn cliënt kan horen fluisteren. Memorabel vindt ze de rechtbank waar je vanaf de publieke tribune de procesdeelnemers niet eens kunt zien. ‘Als je de zitting niet eens kan zien, maak je van openbaarheid een lachertje’. Zo kan Belleman nog wel even doorgaan.

Begrip voor slachtoffers
En onze rechters dan, hoe doen die het? ‘Het valt mij op dat vrij veel rechters moeite hebben met de omstandigheid dat er ook slachtoffers en nabestaanden in de zaal zitten, en dat deze een rol spelen in het proces’. Slachtofferverklaringen zijn vaak erg emotioneel voor hen die dit recht toekomt en het zou eigenlijk vanzelfsprekend moeten zijn dat rechters even schorsen na het spreekrecht. ‘Rechters moeten begrip hebben voor slachtoffers die op zitting stikken in hun emoties’. Het valt Belleman op dat rechters soms moeite lijken te hebben met de toegenomen rol van slachtoffers in het strafproces. Rechters willen, zo lijkt het haar soms, slachtoffers ook niet te veel aan het woord laten, met name over de straf. ‘Je wilt die slachtoffers ook geen worst voorgehouden die niet uitgeserveerd zal worden’.

Soms is Belleman ook kritisch over een vonnis, en benoemt zij bewust wat er is weggelaten, ‘maar ik zal niet zeggen of ik het goed of slecht vind’. Wat ze belangrijk vindt, is dat rechters hun vonnissen goed motiveren en zich niet terugtrekken in juridisch taalgebruik. ‘Als rechter zit je er namens de samenleving en daarom moet je je vonnis helder uitleggen. Er is nog veel te winnen. Het is belangrijk dat je mensen meeneemt in je uitspraak en niet bang bent om blootgesteld te worden aan kritiek. Je moet als rechter echt willen dat mensen je begrijpen’.

We sluiten af met de vraag hoe lang we nog van Bellemans tweets kunnen genieten. ‘Ik blijf me inhoudelijk verbazen en daarom vind ik het nog steeds hartstikke leuk. Het hangt natuurlijk ook wel af van mijn werkgever: Hoe belangrijk blijft die dit vinden? Ik ben de enige overgebleven verslaggever in vaste dienst bij een landelijk medium die enkel rechtbankverslaggeving doet’.

Interview met Willem Jebbink

Advocaat, oud-muzikant, vogelkenner en betrokken medemens. Willem Jebbink is een man van vele talenten. Met negentien jaar in de strafrechtadvocatuur – eerst bij vooraanstaande kantoren en nu zijn eigen praktijk – deed hij tal van spraakmakende zaken (Volkert van der Graaf, Zwarte Piet, majesteitsschennis) en verkreeg hij (inter)nationale bekendheid. Een gesprek over zijn visie op de veranderende strafrechtpraktijk, en zijn maatschappelijke engagement, met een openhartig inkijkje in zijn persoonlijke leven.

Tekst: Tomasz Kodrzycki en Soeradj Ramsanjhal

Als advocaat van Volkert van der Graaf, Abulkasim Al-Jaberi (de man die ‘fuck de koning’ riep), maar ook van anti-Zwarte-Piet beweging ‘Stichting Nederland wordt beter’ komt Willem Jebbink de laatste jaren regelmatig in de media. Voor het grote publiek is hij geen onbekende, maar bij zijn collega’s in de strafrechtadvocatuur geniet hij al langer veel aanzien. Ook zijn collega Jeroen Soeteman – met wie Jebbink in 2009 kantoor Jebbink Soeteman oprichtte – is geen onbekende in de strafrechtadvocatuur: Soeteman is onlangs de nieuwe voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten geworden (NVSA).

Loopbaan
Jebbink is 19 jaar geleden als advocaat begonnen bij Sjöcrona Van Stigt in Den Haag (toen nog Sjöcrona, Van Stigt, De Roos & Pen). Hoewel hij vastbesloten was om bij een topkantoor aan de slag te gaan, was het geen makkelijke keuze. Na een stage bij Stibbe in Amsterdam en een periode bij VluchtelingenWerk Nederland, is Jebbink een tijdje naar de Verenigde Staten afgereisd voor zijn toenmalige vriend. Ook in de jaren ‘90 was het dus niet makkelijk om de knoop door te hakken na de studie.
Een carrière buiten Nederland sprak Jebbink echter minder aan. Zijn gevoel om zich uit te drukken in het Engels vond hij dermate uit de maat lopen met zijn uitdrukkingsvaardigheid in het Nederlands, dat hij toch heeft gekozen in Nederland te blijven. De Amerikaanse liefde heeft ook niet mogen beklijven. Zeker als advocaat, benadrukt hij, is taal van cruciaal belang. Maar een zeker taalpurisme is hem ook niet vreemd, haast hij zich toe te voegen.
De keuze voor Sjöcrona Van Stigt was niet moeilijk. Jan Sjöcrona was de eerste jaren de mentor van Jebbink en hij beschouwt hem nog steeds als degene die hem heeft gevormd. Hij kijkt nog steeds met warme gevoelens terug op die tijd: ‘Jan heeft echt een bepaalde school gevormd in de strafadvocatuur. En ik ben daar een trotse exponent van’. Vol lof: ‘Een man die zo bevlogen is, dat is ontzettend mooi!’.

Overredingskunst
Sjöcrona is nog steeds docent en leert mensen over de overredingskunst. Hoe goed je inhoudelijk ook bent, je moet je punt wel kunnen maken. De maatschappelijke interesse en betrokkenheid van Jebbink komen hier ook direct naar voren. Hij trekt de overredingskunst door naar de politiek: ‘Het populisme dat voet aan de grond krijgt, is een probleem’. Een deel van de bevolking voelt zich niet gehoord, daar moet de samenleving wel wat mee doen, vindt hij. Dit deel van de bevolking hoeft niet groot te zijn, wil het de overhand nemen in de media.
Een voorbeeld dat hij noemt zijn de oudejaarsrellen van een aantal jaar geleden. Er was toen discussie over de hoogte van de straffen. De kranten stonden er vol mee dat mensen die rellen op oudejaarsavond zwaarder gestraft moesten worden dan op ‘gewone’ avonden. Dat gebeurde toen niet, maar een jaar later – toe de kritiek aanbleef – gingen rechters overstag en gaven die opslag in strafmaat. Maar het mocht niets uitmaken, de media bleven bij hun vaste mantra: steeds maar weer hoger straffen.
Tegen dit soort krachten is het lastig opboksen, constateert Jebbink. Natuurlijk moeten rechters gevoelig zijn voor wat er in de maatschappij leeft, maar wees bewust dat populistische geluiden niet snel (nooit?) gerustgesteld zullen zijn. Rustig en duidelijk uitleggen, en blijven uitleggen, wat de feiten zijn en waarom een rechter tot een zekere strafmaat komt is volgens Jebbink de enige remedie. Jebbink parafraseert lachend de Engelse filosoof Bertrand Russell: ‘Alleen door ons op de feiten te beroepen, kunnen we verder komen’. Toegegeven, het zijn fraaie woorden: ‘Those who forget good and evil and seek only to know the facts are more likely to achieve good than those who view the world through the distorting medium of their own desires.’

Hypocriet
Er is een andere stroming in de samenleving die juist ontzettend positief is, de stroming die de ander wil begrijpen. Het is jammer dat de minderheid, die Jebbink op maximaal 20 procent schat, zo de boventoon voert in de media en potentieel een disproportioneel stempel drukt. Bij wijze van voorbeeld refereert Jebbink aan Zwarte Piet en hetgeen onze minister-president daar enige jaren geleden over zei: ‘Hij is nu eenmaal zwart, daar kan ik niets aan doen’. Dit stak Jebbink; wat men ook van Zwarte Piet vindt, de minister-president heeft de belangen van allen te behartigen en kan zich niet afzijdig houden in een discussie die zoveel beroering in de maatschappij brengt. Zijn eigen mening is duidelijk, terwijl Nederland het Anti-rassendiscriminatieverdrag van de VN heeft geratificeerd en zich heeft verplicht alle vormen van rassendiscriminatie uit te bannen. Daar past niet bij een minister-president die zich daaraan onttrekt. Dat is hypocriet.

‘Het populisme dat voet aan de grond
krijgt, is een probleem’

‘Gezond opportunisme’
Die maatschappelijke betrokkenheid brengt Jebbink ook in zijn werk. Maar dat was niet altijd zo: bij Sjöcrona was het met name de financiële strafpraktijk wat de klok sloeg. De lol van het strafrecht heeft hij hier ontdekt. In het kader van een bouwfraude-zaak zat Jebbink als nog redelijk onervaren vijfdejaars advocaat aan tafel bij een CEO van een groot bedrijf om hem eens even uit te leggen wat ‘we’ nu in zijn zaak allemaal zouden gaan doen. Hij leerde dat uiteindelijk iedereen bij een strafrechtadvocaat terecht kan komen, en zich veelal ook aan de kunde en leiding van de raadsman overgeeft. Al snel bouwde Jebbink dan ook zijn eigen praktijk op bij Sjöcrona. Via mond-tot-mondreclame wisten cliënten hem steeds meer te vinden. Jebbink noemt dit ‘gezond opportunisme’: ‘Doe je zaken goed en blijf betrokken bij je cliënt. De rest komt vanzelf’.

Na zes jaar vertrok Jebbink naar Prakken d’Oliveira (toen: Böhler Franken Koppe Wijngaarden advocaten). Jebbink kwam hier via Stijn Franken, die hij van zijn oude kantoor kende. De reden voor de overstap had te maken met iets wat Jebbink kenmerkt: principes. Bij Sjöcrona Van Stigt was hij als zesdejaars te duur geworden om bepaalde cliënten te bedienen die bij hem kwamen aankloppen. Dergelijke cliënten uitsluiten strookte niet met zijn principes.

Bij zijn tweede kantoor merkte Jebbink een andere clientèle op. Jebbink, steevast met keurige manchetknopen en mooie dassen, wilde nog wel eens uit de toon vallen bij de krakers en andere overtuigingsdaders die dat kantoor toen nog wel meer bijstond dan nu. Zijn strakke pakken riepen aanvankelijk argwaan op, maar de kwaliteit van zijn werk haalde de kou al snel uit de lucht.

Na drie jaar vertrok Jebbink weer, in een turbulente periode waarin meerdere advocaten bij Böhler Franken Koppe Wijngaarden advocaten vertrokken. Het werd het kantoor van Spong Advocaten. Gerard Spong kende hij al langer van de sportschool (‘Volgens mij aasde hij wel een beetje op me’) waardoor hij getipt werd dat er mogelijkheden waren. Gerard Spong is nog steeds een van de beste advocaten van Nederland, vindt Jebbink.

Bevredigende resultaten
En dat imago merkte hij in zijn praktijk; bij Spong kwamen veelal cliënten met de moeilijkste zaken, die andere advocaten niet tot een goed einde konden brengen. Die cliënten waren soms ook weinig sympathiek: ‘Maar ook als je bij dat soort lieden het geduld neemt, merk je dat er een reëel probleem ligt dat minstens dezelfde drive vereist. En vaak ook nog met bevredigende resultaten’.

Bij Spong draaide Jebbink grotendeels zijn eigen praktijk. Het gevoel dat hij dit wellicht helemaal zelf wel kan, begon te knagen. Maar hij wilde niet alleen een eigen kantoor beginnen. Op een NVSA-congres begon hij rond te bazuinen dat hij een partner zocht om een kantoor te starten. Helemaal doordacht was die actie niet, maar het pakte goed uit. Het was spannend: ‘Het is net verkering vragen’. Jeroen Soeteman zag het wel zitten. Hij stuurde Jebbink de volgende dag een kort berichtje, iets uitgebreider dan alleen ‘Jebbink Soeteman?’ zoals Soeteman aanvankelijk van plan was. Toen was het eigenlijk al beklonken.

Gelijksoortige aanpak
Ze kenden elkaar van een klein clubje strafrechtadvocaten – onder leiding van Jacqueline van den Bosch – dat één keer per maand samen at en elkaar bij praatte over de strafrechtelijke actualiteit. Maar ook in de rechtszaal hadden ze elkaar al eens positief verrast. Toen hun beider cliënten – medeverdachten – met de noorderzon vertrokken en ze eigenlijk niets anders konden dan zichzelf op zitting tot niet-gemachtigde raadsman verklaren, stuurden ze allebei onafhankelijk van elkaar een paar dagen voor de zitting hun pleidooien naar de rechtbank. Een kleine truc om de rechter toch te prikkelen en te verleiden hun niet-gemachtigde verweren tot zich te nemen. Het werkte. De heren hadden elkaar positief verrast over hun gelijksoortige en creatieve aanpak. Ook hadden ze beiden op enig moment het idee opgevat om ter plekke op de Ferdinand Bolstraat te gaan kijken op de plaats delict van een zaak die ze deden. Op zijn minst opmerkelijk vonden ze dat eigenlijk wel van elkaar. De match tussen beiden was goed en is dat nog steeds.

Inzet en vernuft
Het is met dergelijke inzet en vernuft dat Jebbink na 19 jaren nog steeds zijn praktijk uitoefent. Hij weigert zich te laten verleiden tot ‘de automatische piloot’ waarop hij confrères wel eens te blind ziet vertrouwen. Ook als hij een bepaalde zaak al dertig keer heeft gedaan, blijft hij zijn stukken goed, inclusief relevante wet- en regelgeving, (opnieuw) bekijken. Een dergelijk commitment, net als altijd een goede dosis bescheidenheid, kenmerkt hem als advocaat en daarbuiten.

Jebbink doet tegenwoordig veel cassatie, maar ‘gelukkig niet voor 100 procent’. Hij vindt het nog steeds leuk om te pleiten en vindt het belangrijk om als advocaat ook nog met enige regelmaat voor de feitenrechter te staan.

Met de aan ons cassatiestelsel intrinsiek klevende beperkingen heeft hij wel moeite. De Hoge Raad kan of wil niet casseren als de advocaat in de cassatiemiddelen niet precies de juiste snaar weet te raken. Dit leidt tot krom recht: niet zelden wordt op formele gronden afgedaan, terwijl het Hof het toch echt niet goed had gedaan. Dat is geen rechtsbescherming, die de Hoge Raad als hoogste rechter volgens Jebbink toch wel moet (kunnen) brengen. Een onjuiste veroordeling moet niet overeind blijven, omdat een advocaat iets over het hoofd ziet. Tekortkomingen van de advocaat mogen niet op conto van de cliënt komen. Zeker niet in het strafrecht, waar de belangen soms levensbepalend kunnen zijn voor cliënten. De menselijke maat mag nooit uit het oog verloren gaan, zeker niet ten koste van formele juristerij. Rechters moeten durven dapper te zijn.

Productie draaien
In de strafrechtpraktijk ligt er tegenwoordig te veel focus op het zo efficiënt mogelijk voeren van een strafproces. Productie draaien is de teneur en de druk die er op rechters ligt in dat verband merkt hij ook in de rechtszaal. Een buitengewoon schadelijke ontwikkeling, noemt Jebbink het stellig. Met name de wil om getuigen te ondervragen schiet erbij in. Dat is een blijvend manco in het strafproces. Soms worden getuigen simpelweg niet gehoord terwijl dat wel zou moeten. Een rechter-commissaris heeft Jebbink wel een verteld: ‘Ik vind dit bewijs wel voldoende’, terwijl hij zojuist een aanbod tot bewijs à décharge had gedaan. Of de rechter die hem pareert met ‘weet u wel hoe duur rechtspraak tegenwoordig is?’ als hij een serieus en goed onderbouwd verzoek op zitting doet. Je moet in een dergelijk systeem als advocaat ervoor waken dat je niet cynisch wordt en de handdoek in de ring gooit. ‘Je voelt je bijna schuldig als advocaat als je rechten wilt uitoefenen, dat kan toch niet de bedoeling zijn.’

Ook naar zijn cliënt toe kan hij het moeilijk verkopen: ‘Een goede, fatsoenlijke bijstand is enorm waardevol. De wetenschap dat je alles eruit hebt gehaald, is ook waardevol. Vrijspraak en niet-ontvankelijkheid zijn mooi, maar, let’s face it, zijn niet altijd haalbaar. Het gevoel, bij jezelf en cliënt dat jullie in ieder geval alles eraan hebben gedaan, is eigenlijk minstens net zo belangrijk.’

De passie om meer te publiceren over zijn vak kwam pas gaandeweg. Voor een belangrijke trigger zorgden Geert Corstens en Jaap de Hullu, die jaren geleden op een NVSA-congres zeiden dat strafpleiters in cassatie zelf aan selectie aan de poort zouden moeten doen. In plaats van te focussen op de eigen winkel en inkomsten, is betrokkenheid bij het recht en de relevante wet- en regelgeving belangrijk. Overigens was dit toen best een revolutionair standpunt. Tien jaar eerder, zo vertelde Corstens Jebbink, zou de zaal op zijn kop hebben gestaan bij dit soort adviezen. Jebbink heeft ze gelukkig ter harte genomen.

Eclatante overwinningen
We vervolgen ons interview met het bespreken van een aantal spraakmakende zaken. Op de eerste plaats zijn dat succesvolle zaken bij het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties in Genève. Daar won Jebbink recent twee zaken over het strafrechtelijk verlofstelsel. Het IVBPR, waar dit comité over waakt, erkent een recht op hoger beroep in strafzaken. Dat verhoudt zich niet met ons strafrechtelijk verlofstelsel, waarin, kort gezegd, bagatelzaken niet voor herbeoordeling in hoger beroep in aanmerking komen. Het leverde Jebbink in Genève eclatante overwinningen op: ‘Ik dacht dat ik het Nederlandse verlofstelsel om zeep had geholpen. Maar er gebeurde niets. Mijn cliënt kreeg schadevergoeding, maar de wet werd niet anders, ondanks brieven aan de Minister’.

Dat was een ontnuchterende ervaring voor Jebbink, waarin hij met de – politieke – beperkingen van het internationale recht in volle omvang werd geconfronteerd. Desondanks laat hij zich niet uit het veld slaan. In tegendeel, wat hij nog heel graag zou willen bereiken is een zaak winnen bij het notoir lastige Europese Hof voor de Rechten van de Mens. De eerder geschetste problemen van een als gevolg van doorgeschoten efficiencyslagen gemankeerd strafrechtstelsel ziet hij wel een kans maken in Straatsburg.

Actief media zoeken
Het was een korte maar hevige mediastrijd: toen activist Al-Jaberi tijdens een demonstratie tegen Zwarte Piet in 2014 ‘fuck de koning’ riep, en daarvoor vervolgd werd, was het land even te klein. Hier is Jebbink afgeweken van zijn gewoonte om de media te schuwen. ‘Bij sommige zaken is actief de media zoeken juist wel in het belang van cliënt. Dan moet je het ook niet laten. Majesteitsschennis is een curieuze strafbepaling: volgens de wetgever verdien je voor het beledigen van de koning een zwaardere straf dan als je een ieder ander beledigt. De problemen laten zich raden: wanneer is de koning beledigd? Waarom zou je een zwaardere straf moeten krijgen dan het beledigen van je buurman? En moet de koning de belediging ook gehoord hebben om het strafbaar te laten zijn? Volgens de wetgever ben je al strafbaar als je iets onwelgevalligs roept in het bos op de Veluwe, waar niemand, laat staan de koning, het kan horen.’

‘Bij sommige zaken is actief de media zoeken
juist wel in het belang van cliënt’

Jebbink besloot om dan maar aan de koning zelf te vragen of hij door ‘fuck de koning’ beledigd was. Hij gaf aan, ook in een persbericht, dat hij namens zijn cliënt de koning in het strafproces wenste op te roepen. Dat kan, in theorie. Bij Koninklijk Besluit kan de koning in een strafzaak als getuige optreden. Verplicht kan hij niet worden, aangezien hij zelf het eigen KB daartoe zal moeten tekenen. Deze vervolging was zo bizar dat dit hem de beste verdediging leek. En dat heeft Jebbink geweten. Op een donderdag was hij aan het fietsen op de sportschool, toen hij ineens zijn eigen hoofd in het eerste item van het NOS-journaal zag voorbijkomen. Twitter ontplofte. Hij werd geïnterviewd door Duitse, Franse, Italiaanse media en de New York Times.

Ook hier kenmerkt Jebbink zich als de maatschappijkritische advocaat: majesteitsschennis kan maar het beste worden afgeschaft, zegt hij. Los van de Kafkaëske toestanden die een dergelijk strafproces kunnen opleveren en het in zijn ogen onterechte principiële onderscheid tussen strafbedreiging van belediging van het staatshoofd en de rest van de wereld, is het een verkeerd signaal aan repressieve buitenlandse mogendheden die dergelijke strafbepalingen inzetten om mensenrechten te schenden. Denk aan Thailand, waar elk onvertogen woord over de koning je voor jaren in het gevang kan doen belanden. De mediastrategie heeft wel gewerkt, de zaak werd uiteindelijk door het OM geseponeerd en wel middels de door strafpleiters nagestreefde ‘sepotcode 01’: onterecht was Al-Jaberi als verdachte aangemerkt. Een volledige naamzuivering voor zijn cliënt.

Zwarte Piet
Wie tegenwoordig over Jebbink leest, komt al snel uit bij de Stichting Nederland Wordt Beter, een club van mensen die af willen van de traditionele Zwarte Piet en die hij al tijden strafrechtelijk bij hun inspanningen bijstaat. Jebbink staat veel gearresteerde demonstranten bij. Het is inmiddels een nieuwe Sinterklaastraditie om rond de jaarlijkse intochten en masse demonstranten te arresteren. Maar ook heeft hij een artikel 12 Strafvordering procedure ingesteld namens hen bij het Gerechtshof Amsterdam ter vervolging van bedrijven en instanties die Zwarte Piet in ere houden. Jebbink beroept zich daarbij op het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie, en het VN-comité inzake de uitbanning van racisme en discriminatie dat in augustus 2015 oordeelde dat diepgewortelde tradities zoals Zwarte Piet ‘discriminatory practices and stereotypes’ niet rechtvaardigen.

Jebbink werd, als specialist in de vrijheid van meningsuiting, in 2011 geïnterviewd op radio nadat Quinsy Gario was gearresteerd toen hij in Gouda tegen Zwarte Piet demonstreerde. Jebbink hield dit interview thuis bij een vriendin van hem. Een vriendin van deze vriendin is Surinaams en tegen Zwarte Piet. Zij legde uit waarom, waarna zijn ogen waren geopend. Niet omdat hij er per se tegen is, maar als het kwetsend is voor anderen, en dat is niet onredelijk, dan is het problematisch. Jebbink: ‘Als een groep in de samenleving daar aanstoot aan heeft, dan is het voor mij volstrekt logisch om die aanstoot weg te nemen’.

Haatzaaien en groepsbelediging
Zeker in internationaal verband is dit simpelweg niet te verantwoorden. Onze regering is internationaalrechtelijk verplicht om rassendiscriminatie uit te bannen. Wij hebben in de jaren ‘60 en ‘70 wetgeving hiertoe ingevoerd: haatzaaien en groepsbelediging. Het strafrecht is het ultimum remedium, maar het lijkt wel alsof het OM geen gebruik wil maken van zijn vervolgingsmonopolie in deze. We moeten als rechtstaat zorgen voor een klimaat tegen niet alleen dit soort uitingen, maar ook het ongebreidelde en zeer laakbare galspuwen dat deze discussie – op zeker social media – heeft veroorzaakt. Het is nu eenmaal een maatschappelijk probleem geworden in de laatste jaren, hoe ‘moe’ sommigen van de discussie wel niet mogen zijn geworden. Dan mag de regering niet zijn kop in het zand steken. Op zijn minst moet zij een stimulans kunnen geven. Onze minister-president helpt hier niet bij, integendeel. Mogelijk omdat hij aan zijn eigen kiezers denkt, mogelijk omdat hij gewoon geen visie heeft – zoals hij zelf ook wel met regelmaat heeft gezegd.

‘Majesteitsschennis is een curieuze strafbepaling’

Jebbink: ‘De taak van de minister-president is niet om een manager te zijn, maar ook om de belangen van de gemeenschap te behartigen. Dit is een nobele, doch mooie taak. Als iets zwaar speelt in de samenleving, dan moet je daar toch wat mee? Dat kun je niet zeggen dat jij – als minister-president – hier geen rol in hebt’. In 2014 gooide Rutte olie op het vuur door te zeggen dat de demonstranten tegen Zwarte Piet een kinderfeestje hebben verstoord. Deze tekst is een eigen leven gaan leiden in de media. Maar ook hier deed de minister-president uitspraken zonder de feiten te (willen?) kennen. De demonstranten werden hardhandig aangepakt, terwijl zij geweldloos een maatschappelijk probleem aan de kaak probeerden te stellen.

Jerry Afriyie van de Stichting Nederland wordt beter is vrijgesproken van mishandeling van een agent ten tijde van zijn arrestatie in Gouda in 2014. In deze kwestie wordt Afriyie overigens bijgestaan door het oude kantoor van Jebbink, Prakken d‘Oliveira. Het OM is in hoger beroep gegaan. Jebbink vindt dit onbegrijpelijk. ‘Nederland maakt zich opnieuw op internationaal niveau belachelijk. Juist de politie was de agressor in Gouda. Nederland is de eerste om geweld tegen demonstrerende homo’s in Rusland te veroordelen, maar we doen in onze achtertuin precies hetzelfde.’

Jebbink staat in deze kwestie pal achter zijn cliënten. Dat geldt natuurlijk niet ten aanzien van al zijn cliënten, en is ook niet nodig om toch dezelfde mate van inzet en kwaliteit te kunnen garanderen. Jebbink kan en moet natuurlijk zijn persoonlijke mening vaak loskoppelen van zijn de stellingen die hij soms als strafpleiter moet innemen. Maar hij merkt dat dit bij uitingsdelicten gevoeliger ligt. ‘Dat is eigenlijk gek, want het zijn veel minder heftige zaken dan bijvoorbeeld moord of zedenzaken.’ Het proces tegen Geert Wilders is hier een goed voorbeeld van. Jebbink vindt het ‘bizar dat voor deze verder feitelijk en juridisch verre van complexe zaak maar liefst 12 zittingsdagen zijn uitgetrokken’.

Zou Jebbink zelf Wilders kunnen en willen bijstaan? Hij moet hierom glimlachen en antwoordt dat hij argumenten voor vrijspraak kan verzinnen, maar verwacht toch een veroordeling. Dit zou ook in lijn met de jurisprudentie van de Hoge Raad. Bovendien wil hij liever niet in een samenleving leven waarin uitspraken worden gedaan over zijn medemens, zoals de uitspraken waar Wilders voor terechtstaat. Al met al zou hij toch niet de geschikte advocaat zijn van Wilders. Overigens heeft hij géén aangifte gedaan tegen hem.

Muziekliefhebber
Naast zijn praktijk staat Jebbink bijna dagelijks in de sportschool en is hij een enorme muziekliefhebber. Hij heeft op de middelbare school en tijdens zijn studententijd in een band gezeten; Jebbink was zanger. Ze speelden veel op studentenfeesten, schreven eigen nummers en deden zelfs mee aan de Grote Prijs van Nederland, waar zij de kwartfinales haalden. Maar na zijn studie stopte hij. Hij heeft nooit overwogen om te stoppen in de advocatuur om te proberen in de muziek door te breken. Hier zien we de bescheidenheid van Jebbink terug. ‘Een goede kunstenaar moet een drang hebben het eruit te gooien, zijn hele hebben en houden in zijn kunst te leggen. Dat heb ik niet.’ Hij vertelt dat mensen zoals Randy Newman veel betere nummers schrijven dan hij ooit zou kunnen. Hij geniet daarvan. Muziek is altijd in ontwikkeling: ‘Het is fantastisch om te leren dat bijvoorbeeld “A hard rain’s gonna fall” van Bob Dylan gebaseerd is op een Engelse middeleeuws folksong. Niet veel mensen weten dat, ik word daar intens gelukkig van.’ Maar, vervolgt Jebbink, goede muziek heeft ook goede luisteraars nodig. De Nobelprijs voor Dylan, van wie hij een groot liefhebber is, vindt hij terecht, maar het heeft hem niet verbaasd. Dat Dylan de prijs niet zelf wil ophalen of er zelfs maar op heeft gereageerd ‘was wel te verwachten’.

Vaderschap
Jebbink is ook vader van twee zoons, iets dat weinigen weten. Hij is in 2009 door twee vriendinnen gevraagd om zaaddonor te worden van hun beider kinderen. Uit vriendschap heeft hij ingestemd. Hij hoefde daar ook niet lang over na te denken, al zou hij het niet doen als hij niet zeker wist dat de kinderen liefdevol en stabiel zouden opgroeien. De vriendinnen vormen het gezin, hij is de bekende vader. Hij ziet de jongens – nu zes en drie – eens in de twee of drie weken, maar een omgangsregeling is het niet. Jebbink heeft een grote bewondering voor ouders en zou er zelf niet aan moeten denken zoveel in te moeten leveren voor de opvoeding van kinderen.

‘Ik raak verward als iets onlogisch wordt’

Zware tijd
Deze beslissing kwam echter in een tijd dat veel in het leven van Jebbink gebeurde: zijn broertje overleed, hij startte zijn eigen praktijk en de relatie met zijn toenmalige vriend ging uit. ‘Ik ging door mijn hoeven. Ik ben er bijna een jaar helemaal uit geweest. Het inzicht kwam na de crematie van mijn broertje. De maandag daarna zat ik weer op kantoor, in de verwachting dat een zware periode nu afgesloten was, dat alles weer normaal was. Toen begon het echter pas. Jeroen [Soeteman, red.] kwam die middag naar me toe en moest me bevelen een week vrij te nemen. Het werden zes maanden.’ Jebbink wilde geen medicatie nemen, maar liet wel een therapeut ‘de angel eruit halen’. Pas jaren later was hij weer terug op zijn oude niveau. ‘Jeroen is daarbij een enorm belangrijke steun voor mij geweest.’ Hij is nu veel evenwichtiger, heeft veel meer zelfinzicht en kan zichzelf veel beter te weer stellen tegen die dingen die niet goed voor hem zijn. Hij memoreert aan de tijden voor het overlijden van zijn broer, toen hij als een machine kon blijven doorwerken, bijna elke avond. Met de wijsheid van nu ziet hij in dat dat een tikkende tijdbom was.

Iedereen die Jebbink (persoonlijk) kent, weet dat hij een vogelliefhebber is. Naar eigen zeggen kent hij alle vogels uit Europa. Wij hadden helaas onvoldoende kennis om hem te overhoren, maar geloofden hem meteen nadat we uitleg kregen over een spontane ontmoeting tussen Jebbink en een zeldzame Europese uil in Spanje. Hij had hem al herkend aan zijn roep nog voor hij zich liet zien.

‘Ik stop de dag dat ik het OM een criminele
organisatie ga noemen’

Logica
Als wij vragen wat Jebbink mogelijk zou studeren als hij opnieuw zijn studentenleven kon ingaan, antwoordt hij: technische bedrijfskunde. ‘Ik houd van logica, ik ben bèta geschoold op de middelbare school. Ik raak verward als iets onlogisch wordt.’ Hij heeft de rechtenstudie gekozen omdat de vader van een vriend van hem, die advocaat was in Twente. Jebbink is zoon van een loodgieter en de eerste die ging sturen in zijn gezin, rechten leek hem een verstandige keuze en ook een mooie studie vanwege de sterke binding met de maatschappij. Technische bedrijfskunde zou hij ook het beste in Enschede kunnen doen, en dat vond hij te dicht bij zijn ouders. Uiteindelijk werd het Utrecht.

Na ruim vier uur praten – ‘voor mijn gevoel waren we nog lang niet uitgepraat’, mailt hij daags erna nog – vragen we om nog een paar laatste adviezen van deze inspirerende advocaat. ‘Neem elke zaak serieus en vaar nooit op routine. Kakel niet confrères na op zitting en blijf respectvol naar de autoriteiten. Ik stop de dag dat ik het OM een criminele organisatie ga noemen, zoals ik wel eens hoor zeggen’.

Fietsend door het donker van het Vondelpark zouden we zweren dat we een ransuil (Asio Otus) hoorden roepen.