WIJ Advocaten adviseert en procedeert op het terrein van het aansprakelijkheids-, verzekerings-, en gezondheidsrecht. Voor een groot deel opereert het kantoor in een branche die van oudsher toch vooral een mannenbolwerk is. Hoe houden de dames van WIJ Advocaten zich daarin staande? Het ABB spreekt met drie oprichters van het kantoor.

Door Juliëtte Daniels & Yvette Kouwenberg

WIJ Advocaten is gevestigd aan de Veemkade, direct aan het IJ. De entree van het pand is wat lastig te vinden – althans was dat de ervaring van het ABB –, maar eenmaal binnen worden we blij verrast. Het kantoor bevindt zich op de eerste verdieping van het pand en bestaat uit een grote open ruimte. Maar dan ook echt open en niet voorzien van tussenschotten of iets dergelijks, zoals dat vaak gebeurt bij advocatenkantoren die zeggen in een kantoortuin te werken. De ruimte is bijzonder smaakvol ingericht. Design werkplekken, een gezellige zithoek, een mooie vergaderzaal met een glazen pui, hier en daar wat groen en prachtige kunst aan de muur. Zakelijk maar met een vrouwelijke ‘touch’.
We worden warm onthaald door Daphne Gouweloos, Margje Benningen en Suzanne Bordewijk. Drie van de zes oprichters van het kantoor.

V.l.n.r.: Suzanne, Margje en Daphne.

Hoe zijn jullie bij elkaar gekomen?
Gouweloos: ‘We kennen elkaar allemaal van Houthoff. Zo is het contact ontstaan. Buiten kantoor zochten we elkaar ook op. In de loop der jaren is het contact gebleven, ook nadat we een volgende stap in onze carrière hadden gemaakt. We zijn elkaar altijd in groepsverband blijven zien. Tijdens een etentje zeiden we tegen elkaar, moeten we niet voor ons zelf gaan beginnen? En zo is het idee ontstaan.’

Naar blijkt was niet iedereen direct ‘om’. Benningen: ‘Een paar van ons was de advocatuur inmiddels uit of uit geweest. Een van ons heeft bijvoorbeeld bij een verzekeraar gewerkt en een ander, Suzanne [Bordewijk, red.] werkte bij de rechtbank. Dan is het best een stap om én de advocatuur terug in te gaan, én tegelijk een nieuw kantoor te starten.’ Bordewijk beaamt dat maar merkt aansluitend op dat de advocatuur voor haar altijd was blijven lonken: ‘Na wat soul searching ontdekte ik dat de advocatuur toch beter bij me paste dan de rechtspraak. De vrijheid die je als advocaat hebt miste ik enorm.’ Gouweloos vult aan: ‘En wij misten de expertise van Suzanne. Zij moest er gewoon bij. We waren daarom enorm blij toen ze ja zei. De groep was weer compleet. Het klopte. Je weet het wanneer je iets moois in handen hebt. We kennen elkaar goed, zowel zakelijk als privé en dat maakte dat we er alle vertrouwen in hadden een mooi kantoor neer te zetten.’

We vragen hoe dat vervolgens in zijn werk is gegaan. Gouweloos antwoordt: ‘Twee van ons zijn vervolgens een business plan gaan schrijven. Een ander is met IT aan de slag gegaan en weer een ander heeft de Orde benaderd om te bezien wat er nodig was. Je bent met zes dus we konden de taken goed verdelen. Iedereen pakt van nature op waar men goed in is.’

Hoe is de naam tot stand gekomen?
Benningen: ‘De naam hebben we zelf bedacht, toen wij nota bene bij een marketingbureau in de wachtkamer zaten. We vonden het leuk om iets met het IJ te doen. Zes namen op de gevel is gewoon te veel. We zaten hardop na te denken en te spelen met wat steekwoorden: Wij… ik en jij, jij, Wij aan het IJ. WIJ Advocaten. Het marketingbureau was ook enthousiast dus zijn we ervoor gegaan.’

Hoe verlopen de partnermeetings?
Gouweloos lacht: ‘Dat is altijd de eerste vraag die we krijgen: is het geen kippenhok met zes vrouwen? Nee, dat is het niet. We runnen een kantoor en zijn daarnaast serieus met ons vak bezig. Als een groep professionals uit alleen maar vrouwen bestaat verwacht men op de een of andere manier dat er binnen twee jaar ruzie zal uitbreken. Bij mannen komt die vraag niet op. Terwijl je mannenmaatschappen toch sneller uit elkaar ziet gaan.’ Benningen voegt daaraan toe: ‘En realistisch bezien is het natuurlijk geven en nemen. Dat is in ieder gezelschap zo dus ook bij ons. Je kunt nu eenmaal niet allemaal altijd op één lijn zitten. Dat willen we overigens ook niet. Zo houden we elkaar scherp.’

Dat de dames hun kantoor en vak serieus nemen blijkt wel uit het feit dat ze eens in de zoveel tijd een coach inschakelen. Bordewijk: ‘Dat doen we om uiteenlopende redenen. Bijvoorbeeld om na te gaan of de neuzen nog steeds dezelfde kant op staan, voor acquisitietraining of om leidinggevende kwaliteiten te ontwikkelen en te verbeteren. Daarnaast vinden we het belangrijk om op een goede manier met elkaar in gesprek te blijven. Met behulp van een coach proberen we dingen op tafel te leggen die doorgaans misschien wat minder makkelijk bespreekbaar zijn. Kennelijk werkt het want na zeven jaar zijn we nog steeds samen.’

Daarnaast houden de partners een keer per jaar een heidag. Gouweloos: ‘Vaak is dat op een dinsdag in januari. Dan gaan we lekker lunchen, wandelen en brainstormen. We bespreken de leermomenten van het afgelopen jaar en onze visies voor het volgende jaar.’
Natuurlijk is er ook genoeg ruimte voor gezelligheid. Regelmatig gaan ze op stap met het hele kantoor. Benningen: ‘De organisatie rouleert steeds zodat iedereen een keer aan bod komt.’ Het blijken niet de minste uitjes. Dit jaar hebben de dames een workshop “ukulele spelen” gehad en zijn ze daarna gaan varen door de grachten met een salonboot voor een champagneproeverij. Benningen vervolgt: ‘Vorig jaar hebben we een graffityworkshop gedaan in Noord en andere jaren hebben we met kerst samen een kookworkshop gedaan. Dat is ontzettend leuk om te doen en je leert elkaar weer op een andere manier kennen.’

Wat is volgens jullie het onderscheidend vermogen van WIJ Advocaten?
Gouweloos: ‘We zijn transparant. Bij de oprichting van kantoor hebben we bewust voor een aantal uitgangspunten gekozen die we belangrijk vinden. Een van die uitgangspunten is een transparante werkwijze die ook tot uitdrukking komt in onze kantoorruimte. De klant moet weten waar hij aan toe is. Dat betekent voor ons helder en to the point communiceren en adviseren. Daarnaast maken we geen geheim van onze uurtarieven dus die staan gewoon op de website. We vinden het verder belangrijk om het schrijven van dubbele uren te voorkomen. De cliënten betalen bij ons niet voor de opleiding van jongere medewerkers. We hanteren een strikt vier ogen beleid. Ook de partners kijken elkaars stukken na, maar dat komt niet voor rekening van de cliënt. Tot slot is een klant altijd klant van kantoor en niet van een bepaalde partner of medewerker. Wij hanteren meer een expertiseverdeling dan een klantenverdeling. Komt er nieuwe zaak binnen dan kijken we binnen welke expertise het valt en wie van ons binnen dat vakgebied beschikbaar is. Zo bezien kun je zeggen dat we uitwisselbaar zijn.’ Benningen: ‘De focus ligt dus altijd op WIJ, op het kantoor in zijn geheel en niet op individuele partners. Klanten moeten voelen: bij dat kantoor moet ik zijn.’

Bordewijk: ‘We zijn daarnaast praktisch ingesteld. Een zaak moet tenslotte gewoon opgelost worden. Ook dat hebben we op onze website staan. Sommige advocaten hebben de neiging om eindeloos te procederen. Daar is de klant niet altijd bij gebaat en dat geldt vaak ook voor de andere kant. Soms moet je als advocaat een beetje voor breekijzer spelen.’

‘Bij Houthoff hebben we een goede inhoudelijke opleiding gehad, maar we hoefden er niet te acquireren. Het werk kwam vanzelf op ons bureau’, merkt Gouweloos op. ‘Toen we met het kantoor startten hadden we niets: geen cliënten en geen dossiers. We moesten onze klantenkring opbouwen, maar hadden aanvankelijk geen idee hoe. Toen het niet direct storm liep met de dossiers na onze start, bedachten we dat het handig was om bij potentiële klanten langs te gaan voor een kop koffie. We zijn verder overal zichtbaar en missen geen borrel. In het begin hadden we ook geen ervaring met pitches. Als de opdracht aan onze neus voorbij ging gingen we terug naar de opdrachtgever met de vraag wat er niet goed was gegaan zodat we daar voor een volgende keer van konden leren. Dat heeft ontzettend veel positieve reacties opgeleverd. Het is zelfs een keer voorgekomen dat we de klant alsnog hebben binnengehaald.’

Zijn er ambities om te groeien?
Benningen: ‘Dat is wel het idee maar we willen het natuurlijk laten verlopen. Dus niet groeien om te groeien, maar meer omdat het organisch zo gaat omdat er meer zaken komen. Dat probeer je uiteraard voor te zijn, zodat je niet achter de feiten aanloopt. Voor de stabiliteit en continuïteit van het kantoor vinden we het goed om een iets bredere laag medewerkers te hebben. Er zijn er nu drie maar als er nu iemand weggaat dan voel je dat wel.’

Nemen jullie ook mannen aan?
Bordewijk: ‘Dat we alleen met vrouwen zijn is puur toeval. Tegelijkertijd vallen we daardoor wel op. Zeker in de verzekeringswereld is dat het geval. Die bestaat vooral uit mannen van een bepaalde leeftijd. Dan spring je er als “vrouwenkantoor” direct uit en pak je meteen de aandacht. Dat is mooi meegenomen. Natuurlijk draait het vervolgens om wat je kunt en of er een klik is. Maar het is onbedoeld toch een soort unique selling point geworden.’

Terug naar de vraag. Gouweloos: ‘Ook al zouden ons unique selling point daardoor kwijtraken, we staan er absoluut voor open om mannen aan te nemen, maar ook dat is geen doel an sich.’ Benningen: ‘We krijgen weleens brieven van mannen, maar op de een of andere manier hebben we nog geen geschikte mannelijke kandidaat gevonden. Wie weet komt daar binnenkort verandering in. We willen graag medewerkers aannemen…’

Hebben jullie nog tips voor advocaten die voor zichzelf willen beginnen?
Bordewijk: ‘Wat voor de een werkt hoeft voor de ander niet zo te zijn. Wat voor ons destijds erg goed voelde is dat we met een team zijn begonnen dat elkaar al door en door kende. Je gaat tenslotte een zakelijk avontuur aan met elkaar en dan moet je op elkaar kunnen bouwen en vertrouwen. Het helpt als je al een bepaalde voorgeschiedenis met elkaar hebt.’ Gouweloos: ‘Daarnaast is het verstandig om van te voren goed te bedenken wie je als klant wilt hebben en vervolgens te bedenken wat die klant nodig heeft. Wij geloven er erg in om vanuit de klant te denken en van daaruit je concept voor je kantoor vorm te geven.’

Heeft de sociale advocatuur nog toekomst? Ja, zeggen Sanne van ­Andel en Tineke Klijnstra, beiden werkzaam bij Westhoff Advocaten, dat is gespecialiseerd in het sociale zekerheidsrecht en historische banden heeft met de Rechtswinkel Amsterdam. Het kantoor staat nog immer op de bres voor de belangen van de gewone man (en vrouw).

Tekst: Soeradj Ramsanjhal en Victor van Campen

In het centrum van Amsterdam, om de hoek van Patisserie Holtkamp, ligt het kantoor van Westhoff Advocaten. Het kantoor heeft diepe wortels in het oplossen van de juridische problemen van de gewone man. Die wortels gaan terug tot de oprichting van de Rechtswinkel Amsterdam in de jaren ‘70. Klijnstra: ‘In die tijd waren er nauwelijks advocaten gespecialiseerd in rechtsgebieden waar de gewone man wat aan had: sociale zekerheid, huurrecht en arbeidsrecht. Dit gebrek werd eerst opgelost door de Rechtswinkel en vervolgens met de opkomst van het Bureau Rechtshulp, de “voorloper” van het Juridisch Loket. Het was ongelofelijk druk, echt niet normaal! We zagen wel ongeveer 50 cliënten per week’.

Klijnstra vervolgt: ‘Via via kwamen de cliënten binnen, vanuit buurthuizen, via maatschappelijk werkers. Leuk om te weten is dat ook Khadija Arib, nu voorzitter van de Tweede Kamer, in die tijd betrokken was als student en tolk. Spreekuren waren gemoedelijk en er werd nauwelijks geklaagd, ook al moest men soms uren wachten. Ik heb nu nog cliënten van toen’.

V.l.n.r.: Ed van den Bogaard, Taco de Jonge, Tineke Klijnstra en Sanne van Andel.

Ook oprichter Marjet Westhoff was als adviseur verbonden aan de Rechtswinkel, waar zij zich specialiseerde in het familierecht, vreemdelingenrecht en strafrecht. De verschillen tussen toen en nu zijn groot. Klijnstra: ‘Mede door de opkomst van de Rechtswinkel en Bureau Rechtshulp werden deze rechtsgebieden serieus genomen. Als burger hoefde je je niet langer neer te leggen bij nalatige verhuurders of onterechte overheidsbeslissingen. Binnen het huurrecht is sprake geweest van een machtsverschuiving, waar verhuurders eerst versteld van stonden. Binnen het vreemdelingenrecht werden beleidscirculaires aanvankelijk niet eens gepubliceerd. Afwijzingen werden vanuit de overheid gerechtvaardigd met een beroep op het beleid, dat dus niet openbaar was. Nu zien wij juist het omgekeerde, waarin de wetgeving veel te complex is geworden. Er is in die jaren veel bereikt, zoals de huurbescherming, maar de collectieve rechtshulp is daarna verminderd en de vakbonden zijn kleiner geworden’.

Sociale zekerheid
De aard van de zaken en de houding van cliënten zijn niet per se veranderd in de loop der jaren. ‘Wij beperken ons nu tot sociale zekerheid. Daarin is niet per se veel veranderd, maar de houding van de Dienst Werk en Inkomen is veel strenger geworden en de regelgeving scherper. De houding van de overheid richting mensen is ook harder geworden, soms onevenredig hard, totdat de overheid wordt teruggefloten. Maar dat gebeurt natuurlijk alleen als mensen ook daadwerkelijk in bezwaar en eventueel beroep gaan. Cliënten zijn op hun beurt wat dwingender en veeleisender geworden, omdat zij echt in het nauw gedreven worden. Complexe problemen, schulden, verlies van werk en stress leiden tot een vicieuze cirkel. De mensen willen wel, maar komen er niet uit’, zegt Klijnstra.
Van Andel vult aan: ‘Wij moeten blijven proberen de mensen toch aan hun recht te laten komen, maar wij zijn ook maar individuen. Aan de maatschappelijke ontwikkelingen kunnen wij niet veel doen, maar het is altijd mooi wanneer wij uiteindelijk gelijk krijgen van de Centrale Raad van Beroep – de rechter laten corrigeren wat fout gaat. Zo dragen wij op onze manier bij aan de maatschappelijke ontwikkelingen’.

‘Er is maatschappelijke noodzaak
voor de sociale advocatuur’

Goedkoper werken
We vervolgen ons gesprek met een discussie over de sociale advocatuur. Wij lezen in de media regelmatig dat meer dan de helft van de advocaten in de sociale advocatuur daar binnen twee jaar mee zal stoppen. Dit geldt volgens Van Andel niet voor haar en haar collega’s. Van Andel: ‘Wij hebben geen marmeren entree. Wij hebben kosten geschrapt en hebben weinig overhead. Dat laatste is wennen, maar hierdoor kunnen wij relatief goedkoper werken. Wij piekeren er niet over om te stoppen, ook al spreken wij regelmatig kantoren om ons heen die in zwaar weer zitten.’ Van Andel vervolgt: ‘Vanaf 2004 zijn de vergoedingen niet meer geïndexeerd. Het aantal punten dat vergoed wordt is structureel te laag. Daarnaast zijn de inkomensgrenzen om recht te maken op gefinancierde rechtsbijstand laag, waardoor er in verhouding tot die groep meer betalende cliënten komen.’

Wij vragen of er in de toekomst nog plek zal zijn voor de sociale advocatuur. Van Andel: ‘Er is maatschappelijke noodzaak voor de sociale advocatuur. De maatschappij en de regelgeving zijn complex geworden terwijl de gevolgen voor burgers, zoals ontslag of het ophouden van uitkering, groot zijn. Daarom doen wij ons werk en gaan wij gewoon door. Het maakt mij ook niet uit wat voor cliënten ik heb, alles is interessant. Wij zijn dan ook niet traditioneel sociaal, wij staan ook werkgevers bij, maar het rechtsgebied is wel sociaal. Ik heb wel vier keer in mijn toga op het Binnenhof gestaan om met anderen te protesteren tegen nieuwe bezuinigingen op de rechtsbijstand. Het is frustrerend als je door de politiek wordt weggezet als mensen die maar moeilijk doen, want wij doen serieus werk in een serieus rechtsgebied’.

Marjet Westhoff is sinds vorig jaar met pensioen. Van Andel: ‘Ze is nog heel lang op kantoor geweest. Nu is zij er even niet, al zou het mij niets verbazen als zij er zo weer is, want ze komt nog vaak langs. Niet voor inhoudelijke zaken, maar voor de gezelligheid. De naam hebben we behouden. Die staat ook ergens voor, wij zijn bekend in de markt’.

Hoyng Rokh Monegier

Alleen al om de locatie is het de moeite waard om met een van de founders van Hoyng Rokh Monegier af te spreken. In de 35 verdiepingen tellende Rembrandttoren, het hoogste gebouw van Amsterdam vlak naast het Amstelstation, spreken we Willem Hoyng. Hij is naamgever en één van de oprichters van het enige Europese nichekantoor dat in intellectueel eigendomsrecht is gespecialiseerd.

Tekst: Tessa Bakker en Benjamin Bijl

Met een prachtig uitzicht over de stad in een spreekkamer op de 31ste verdieping begint Hoyng meteen enthousiast te vertellen. Net naast de afrit van de A-10 maar toch in de stad is dit volgens Hoyng een perfecte locatie voor een advocatenkantoor. De cliënten die de Amsterdamse vestiging van het kantoor bezoeken genieten van het uitzicht. Dat doet Hoyng, die zelf veelal om een uur of 05.00 begint ook, als hij de stad ziet ontwaken.

Willem Hoyng: ‘Op een gegeven moment moet je gewoon ophouden.’

Het advocatenkantoor bestaat sinds 2011 en heeft in 2015 de krachten gebundeld met het Duitse kantoor ROKH. Hoyng had er toen al een hele carrière opzitten. Hij is begonnen bij Blackstone, een ‘andere tijd zonder tijdschrijven en e-mail’. In 2003 nam hij na dertig jaar afscheid bij De Brauw (waarvan de eerste vijftien jaar bij Blackstone). Tijdens het gesprek noemt hij terloops dat hij overigens ook een kantoor in Los Angeles, Eindhoven en Londen (‘vijf jaar in Londen papierschuiven’, zoals Hoyng de banking-praktijk beschrijft) heeft opgezet. Eerder ook de Europese IE-tak van een groot Amerikaans advocatenkantoor. Dit deed hij overigens niet alleen. Zonder Bart van den Broek (managing partner van de Amsterdamse vestiging) was hij er nooit aan begonnen. Samen met Frank Eijsvogels, de (toen nog) stagiaire Carreen Shannon en twee secretaresses was het team in Amsterdam destijds compleet. In 2010 besloten Bart van den Broek en hij een Europees nichekantoor te beginnen. Inmiddels werken er zo’n tweehonderd mensen bij Hoyng Rokh Monegier.

Octrooigemachtigden
De belangrijkste regel is dat men alleen met ‘first class professionals’ werkt en ‘no assholes’. Kwaliteit staat voorop en moet honderd procent zijn. Door hun grote netwerk en het werken met andere IE-specialisten in de Europese tak van het Amerikaanse kantoor konden Hoyng en Van den Broek goed selecteren met welke advocaten zij in zee wilden. Onderscheidend aan het kantoor is dan ook dat het in Nederland het enige internationale IE-nichekantoor is. Hoyng heeft in Parijs, Brussel, Madrid en later ook Duitsland ‘first class’ advocaten op IE-gebied aan het kantoor weten te binden. Wat het kantoor verder bijzonder maakt is dat er octrooigemachtigden aan het advocatenkantoor zijn verbonden. Dit is uniek in Nederland.
De advocaten die bij Hoyng Rokh Monegier werken zijn vooral litigators op alle gebieden van het IE-recht en pharma regulatory. In octrooizaken wordt met octrooigemachtigden als team gewerkt. Een groot voordeel van een nichekantoor is volgens Hoyng dat je jonge mensen kan beloven dat ze geen due diligence-werk hoeven te doen. Daarnaast hoeven ze niet, zoals bij de grotere kantoren, na anderhalf verplicht te wisselen van specialisme. Hoyng ziet dit als een voordeel voor zowel de jonge advocaat als voor het kantoor.

Kleine uitvinders
Hoyng vertelt dat het kantoor niet op prijs maar op kwaliteit concurreert. ‘Bij ons moet je gewoon de voor ons soort werk marktconforme tarieven betalen’. Veel grote farmaceuten en multinationals melden zich bij het kantoor. De belangen zijn vaak heel groot, het kan gaan om zaken met een belang van honderden miljoenen euro’s. ‘Het maakt dan niet zozeer uit wat ze moeten betalen, het gaat erom dat we de zaak winnen.’ Het kantoor helpt ook mensen die geen geld hebben zoals kleine uitvinders of cliënten die ‘mishandeld’ zijn door andere advocaten, zoals Hoyng dat noemt. Een soort pro deo-werk voor cliënten die bij een andere advocaat niet het juiste advies hebben gekregen. Hoyng gelooft niet in adverteren. ‘Dit is misschien wat ouderwets, maar je moet het niet hebben van in de krant staan en een grote mond hebben denk ik. Je moet heel goed werk leveren, dan komen cliënten naar je toe.’ En niet alleen cliënten; ook andere (IE-)partners van De Brauw hebben zich uiteindelijk bij het kantoor aangesloten. Deze nieuwe partners namen op hun beurt weer hun reputatie in de IE-wereld mee en zo kon het kantoor groeien.

Op de vraag of Hoyng het ‘full service’-aspect van een groot kantoor mist is hij duidelijk. Bij de grote(re) kantoren is een IE-praktijk vaak ondergeschikt aan de M&A praktijk, terwijl het IE-recht volgens Hoyng bij uitstek een vakgebied is dat prima op zichzelf kan staan. Als niche-kantoor kan Hoyng Rokh Monegier zich puur focussen op het IE-recht. De benodigde aangrenzende specialismen zijn ook in huis, zoals het mededingingsrecht. Nu de belangen vaak heel groot zijn – ‘kostenveroordelingen van een half miljoen zijn niets’ – is het prettig dat het kantoor zich volledig op de IE-praktijk kan richten.

Platte organisatie
Op de vraag of de Amsterdamse vestiging, de eerste vestiging van het kantoor en de vaste werkplek van Hoyng, het ‘moederkantoor’ is, reageert Hoyng ontkennend. ‘Alle vestigingen in Europa zijn gelijk, we hebben een heel platte organisatie.’ Het kantoor is heel ‘lean and mean’, zoals Hoyng het noemt. Zo bestaat de marketingafdeling uit twee mensen en de administratieafdeling voor het gehele kantoor uit slechts drie fulltimers. Het kantoor wordt bestuurd door een ‘executive committee’, dat bestaat uit de managing partners van alle Europese vestigingen. Iedere dinsdag om 18.00 uur bellen zij met elkaar, dit duurt meestal nog geen kwartier. Daarnaast doet iedereen binnen het kantoor iets extra’s. Zo is een advocaat verantwoordelijk voor de bibliotheek en een ander voor de student-stagiaires. De partners zitten in allerlei ‘committees’, zoals de ‘new matters committee’ of een ‘marketing committee’. Zij doen dit naast hun normale werk. Hierdoor is het niet nodig om voor dit soort taken (extra) werknemers aan te nemen. Door deze manier van werken ligt het kostenpercentage anders (lager) dan bij de andere (grote) kantoren.

Het gaat goed met het kantoor, het behoort tot de absolute top van de markt. Wat betreft de toekomst van het kantoor zal er als het aan Hoyng ligt weinig veranderen. Het kantoor ligt goed op koers. Uitbreiding naar andere landen in Europa is op dit moment niet per se nodig.

Het is de bedoeling dat Hoyng eind volgend jaar stopt. Het valt te betwijfelen of dit ook daadwerkelijk zal gebeuren. Hoyng heeft zijn vrouw eerder beloofd om minder te gaan werken. Officieel werkt hij al enige tijd zestig procent, maar in de praktijk komt hier weinig van terecht. Toch denkt hij wel na over wat hij wil gaan doen na zijn carrière in de advocatuur: ‘Wellicht wat schrijven’. Aankomend jaar geeft hij nog college op de Universiteit van Tilburg, waar hij sinds 1988 hoogleraar IE-recht is. Wie weet volgt ook daar volgend jaar het afscheidscollege. ‘Op een gegeven moment moet je namelijk gewoon ophouden’.